4-ma’ruza. O’simliklarning noqulay omillariga chidamliligi Reja

O’simliklarning qurg‘oqchilikka moslashuvi
O’simliklar qurg‘oqchilik ta’sirida holsizlanadi, bu esa o‘simliklarga suv etishmaganligidan yoki suvsizlik va issiqlikning birgalikdagi ta’siridan kelib chiqadi.
Nam kam joylarda o‘sadigan o‘simliklar, ya’ni kserofitlarda qurg‘oqchilik davrini o‘tkazishga nisbatan moslanishlar vujudga kelgandir. Umuman olganda, o‘simliklarda suv tanqisligiga sabab b o‘luvchi stressorlami XV.7-rasmda keltirib o`tganmiz.
Umuman olganda o‘sib asosiy himoya vositalaridan fcydalanadilar. l.Ortiqcha suv yo‘qotishning olidini olish yoki qurib qolishdan
saqlanish.
2.Nam yo‘qotishni o‘tqazish.
3 . O’sish davrida qurg‘oqchilikdan qochish. Bulardan ko‘pgina o‘simliklar uchun umumiysi bujayrada suv saqlashga moslashishdir.
Kserofit o‘simliklar qurg‘oqchilik sharoitini boshidan o‘tkazish bo‘yicha quydagi tiplarga b o‘linadi.
Bu o‘simlikiar o‘zlarida nam to‘plash qobiliyatiga egadir. Masalan, aloe,kaktus o‘simliklari. Ularda suv kutikulalar va tuklar bilan qoplanish barg va tanalarida y ig ‘iladi. Sukkelent oqim liklarda suv bug‘lanishi, fotosintez va o‘sish juda sekrn b o‘ladi. Uiar suv y o‘qotishga juda chidamsiz. Sukkelcntlarning ildiz sistemasi keng tarqalgan bo‘ladi, ammo chuqurga ketmaydi.
Sukkulent b o‘lmagan o‘simliklar. Bu o‘simliklar o‘zlarida ketadigan suv bug‘lanish jarayonlariga qarab bir necha guruhga b o‘linadi:
Haqiqiy kscrofitlar. Ularga shuvoq, itgunafsha va boshqalar misol b o‘la oladi. Bu o‘simliklarga xos xususiyatlaridan barglarinig nisbatan kichik bo‘lishi hamda ulam ing erga osilib turishini ko‘rsatish mumkin. Shuningdek, haqiqiy kserofitlar issiqqa chidamli b o‘lib barglaming suv bug'iaotirish darajasi past bo‘ladi. Shuningdek, ular kuchli suvsizlanish holatiga chidamli bo’lib, hujayralarida osmotik bosim yuqori bo’ladi. Ildiz sistemasi uncha chuqurga ketmagan holda bo’lib keng tarqalgandir.
Jqserofrtsimonlar. Bu tipga kserofitlarga yarim o‘xshash o‘simliqlar kiradi. Masalan, marmarak va boshqa o‘simliklar; Ularda suv bug’lantirish xossasi juda kuchli bo‘lib, bu o‘z navbatida juda kuchli ildiz sistemasi orqali vujudga keladi va ushlab turiladi. Ayrim hollarda kserofitsimon o‘simliklar ildizi yerosti suvlariga etib boradi. Bu o‘simliklarga xos xususiyatlardan ulaming suvsizlikka va havo qurg‘oqshiligiga chidamsizligini ko‘rsatib o‘tish mumkin.
Cbo‘l kserofitlar. Bu tipga cho‘l boshoqli o‘simliklari, jumladan, bedacha k o‘z va boshqalar kiradi. Bu o‘simliklar havoni haddan tashqari isib ketishiga chidamli bo’lib, yozgi yo m g ‘ir suvlaridan juda yaxshi foydalanadilar. Ammo ular faqat qisqa tuproq qurg‘oqshiligiga dosh bera oladilar.
Poykilokserofitlar. Bularga lishayniklar misol b oiad i. Ular o‘zlarida suv almashinuvini idora qila olmaydilar va ko‘proq suv etishmagan hollarda tinchlik holatiga o‘tishadi, y a’ni anabioz holatga. Qurib qolish davrini o‘zlari uchun bezarar o'tqaza oladilar.
Efimer o‘simIiklar. Ularning rivojlanish davri qisqa bo’lib, asosan yil fasllarining yo’lg’lrli vaqtlariga to‘g ‘ri keladi. Bu bilan ular qurg'oqchilik joylarda o‘sishga inoslashadilar.
Atoqli fiziolog A.A.M aksimovning fikricha (1953) kserofit o‘simliklar va ulam ing qurg‘oqchilikka chidamli turlari suvsizlikni sevuvshi emas. Agar kserofit o‘simliklarni ham muqobil suv bilan ta’nqinlasak ularda kuchli o‘sish va rivojlanish kuzatiladi. Kserofit o‘si nliklarning qurg‘oqchilikka chidamliligi esa ulaming suv yo‘qotishga moslanishidir. Mezofit o‘simliklar ham qurg‘oqchilikka moslashishi mumkin.