4-мавзу. Араблар ва Марказий Осиёнинг бошқа ўрта аср давлатлари ҳукмронлиги даврида амал қилган солиқлар

Шайбонийлар давлатининг шаклланиши

Муҳаммад Шайбонийхон 1488 йили темурийлар давлатини ишғол қилишни
бошлайди.

1500-1508 йилларда Шайбонийхон тинимсиз урушлар олиб бориб, Хоразм, 
Мовароуннаҳр ва Хуросонни қўлга киритади.

1508 йилда Жом остоналарида темурийларнинг охирги қўшини тор-мор 
қилингач, уларнинг Марказий Осиёдаги илдизи батамом тугатилди.

Каспийдан Хитойгача, Сирдарё этагидан Марказий Афғонистонгача бўлган
улкан мамлакат Шайбонийлар мулкига айланиб қолди.

Шу тариқа Марказий Осиёда янги феодал сулола — шайбонийлар
сулоласи қарор топди ва улар деярли юз йил ҳукмронлик қилди.

---

Шайбонийлар давлати 

---

Шайбонийлар давлатининг иқтисодий ва молия тизими

Шайбонийлар ҳокимият тепасига келиши билан темурий зодагонлар ҳамда
улар билан боғланган олий руҳонийлар ва ер соҳиблари йўқ қилинди.

Бу каби имтиёздор мулкдорларнинг ер-мулклари ва бошқа бойликлари
кўчманчи ўзбек феодал зодагонлари қўлига ўтди.

Бироқ, Шайбонийлар давлатининг иқтисодий ва ижтимоий тузуми асосан
Темурийлар давлати хусусиятларини сақлаб қолди.

Темурийлар давридаги солиқ, тўлов ва мажбурият турлари шайбонийлар
даврида ҳам сақланиб қолиши билан бирга, уларнинг турлари янада
ортган.

Масалан, боғлардан, узумзорлардан, полизлардан, бедазорлардан
олинадиган қўшимча солиқ турлари жорий қилинган.

---

Шайбонийлар давлатининг иқтисодий ва молия тизими

Шайбонийлар даврида ҳам худди темурийлар давридаги каби ер-сув ва
мол-мулкларнинг катта қисми давлат олдида алоҳида хизмат кўрсатган
шахсларга суюрғол сифатида берилиб, вилоятлар, туманлар ихтиёрига
ўтказилган.

Ер эгалигининг энг кенг тарқалган тури суюрғол эди. Бундай ер эгалиги
орқали ерларни шартли тарзда тутиб туриш маҳаллий ҳукмдорлар учун қўл
келган.

Шайбонийлар ҳукмронлигида иқта тизимининг нуфузи ҳам ортиб борган.

«Иқта» XVI-XVIII аср бошларида ҳукмрон сулола намоёндалари (хонлар) ва
йирик амирларга маълум ўлка ва вилоятларнинг шартли равишда инъом
этилишини англатган.

Уларга инъом этилган ерларни идора қилишда кенг маъмурий ва
иқтисодий ҳуқуқлар ҳам берилган.

---

Иқта тизими

Иқта вақтинча ва шартли равишда берилган инъом бўлган.

Иқта эгасига келаётган солиқларнинг фақатгина ўзининг туриш-
турмуши учун зарур бўлган миқдоригина даҳлдор бўлган.

Фақат айрим ҳоллардагина барча солиқлар унинг ихтиёрида
қолдирилган.

Демак, иқтадор даромаднинг фақат хон тарафдан белгиланган
қисмигагина эга бўлган.

Олий мулкдорлик ҳақ-ҳуқуқи хон томонидан сақланиб қолаверган.

---