4-мавзу. Араблар ва Марказий Осиёнинг бошқа ўрта аср давлатлари ҳукмронлиги даврида амал қилган солиқлар

«ҳимоят» солиғи кишини диққатини тортади.

Унга кўра амирлар ва беклар томонидан чорвадорларни ўз ҳимоясига олиш, 
ўзига қарашли яйловларни уларга фойдаланишга бериш эвазига
ундирилган солиқ «ҳимоят» деб аталган.

Ҳужжатларда Жўйбор хўжаларидан айнан Хўжа Тожиддинга шундай солиқ
тўлаб турилганлигини тасдиқлайдиган маълумотлар бор.

---

Молиявий суиистеъмолчиликлар

Тарихий манбаларда давлатда таъсири кучли бўлган оталиқларнинг ҳатто улус 
хонлари ваколатларини ўзлаштириб, йиғилган солиқларни талон-тарож
қилганликлари ҳақида маълумотлар учраб туради.

Бунга дастлаб Термиз ҳокими (1584 йилдан Ўратепа ҳокими) Маҳмуд
Султоннинг Хўжа Саъдга ёзган хатида келтирилган маълумотлар гувоҳлик
беради.

Хатда келтирилишича, Хуши Жалойирни Абдуллахон унга оталиқ қилиб
тайинлашга бир йил ҳам бўлмасдан, у барча давлат ишларини, ҳатто ҳоким
хонадонини бошқариш саркорлиги ишларини ҳам ўз қўлига олади.

Вилоятдан тўрт йил мобайнида тўпланган муқаррари, ихражот, ошлиғ, мол 
(жиҳот) каби солиқ ва йиғимларни ўзлаштириб олганлиги, бунинг натижасида
вилоятнинг хонавайрон бўлганлигини Абдуллахонга етказиш сўралган.

---

2. Хоразм хонлигида амал қилган солиқлар ва йиғимлар.

Шайбонийлар ҳукмронлигидан ажралиб чиқиб, 1512 йилда мустақил 
Хоразм хонлиги фаолият бошлайди.

Хоразм хонлигида ҳам олиқ-солиқлар масаласи муҳим ахамият касб 
этган.

Хонлик ташкил топган дастлабки даврларда ўлпон йиғиш учун ҳокимлар 
(округ ҳукмдорлари), уларнинг ноиблари ёки қозилар масъул бўлган.

Улар ҳузурида божмонлар (бож йиғувчилар) ва закот йиғувчилар, агар 
ўша ерда давлат ерлари ҳам бўлса, мушрифлар (натура билан 
тўланадиган ўлпонларни йиғувчилар) ҳам хизмат қилганлар.

Қишлоқларда маъмурий миршаблик таркибидаги барча ишлар билан 
оқсоқоллар шуғулланиб, улар аҳолидан ўлпонлар ҳам йиғишган.

---

Хонликларнинг умумий харитаси 

---