4-мавзу. Араблар ва Марказий Осиёнинг бошқа ўрта аср давлатлари ҳукмронлиги даврида амал қилган солиқлар

«Прогрессив» солиқ ставкалари
Бой ва ўрта ҳол аҳоли солиқ тўлашда ўз ерларининг ҳажмига қараб 3 
тоифага бўлинган:

10 таноб ва ундан кўп ери бўлганлар – 3 тилла (10 сўм 80 тийин) салғут
тўлаган.

5-10 таноб ери бўлганлар – 2 тилла (7 сўм 20 тийин) салғут тўлаганлар.

3 танобгача ери бўлганлар қуйи тоифа мулкдорлар ҳисобланиб, 1 тилла
(3 сўм 60 тийин) солиқ тўлаган.

Солиқ тўловчиларнинг бу тартибда тоифаларга бўлиниши ҳукмдорлар ва
катта ер эгалари учун фойдали эди. Чунки, улар минглаб таноб ерларга
эга бўлсаларда, бир йилда фақат 3 тилла солиқ тўлаганлар холос

---

3. Бухоро хонлигида солиқ тизими ва амирлик бошқарувида
солиқларнинг ўзгариши

1598 йилда бошланган ички сиёсий низолар натижасида шайбонийлар 
сулоласи барҳам топиб, 1601 йилда Бухоро тахтига аштархонийлар 
сулоласининг вакиллари ўтиришди.

Шу тариқа Бухоро хонлиги тарихида янги сулола – аштархонийлар 
ҳукмронлиги бошланади.

Аштархоний ҳукмронлиги даврида давлат хазинасини бойитишнинг ягона 
усули халқдан солиқларни кўпроқ йиғиб олиш деб ҳисобланган.

Масалан, Субҳонқулихон даврида 7 йиллик солиқларни бир йилда йиғиш 
ҳақида фармон эълон қилинган.

Бу аҳолининг янада камбағаллашувига, ерларнинг қаровсиз бўлиб қолишига, 
деҳқончилик инқирозига, нархларнинг ошиб кетишига олиб келади.

---

Аҳолига солиқлар ва мажбуриятлар

Шайбонийлар даврида анъанавий хирож, закот, ихрожот, бож каби солиқлардан
ташқари жуда кўплаб катта-кичик солиқлар жорий этилган.

Улар асосан ўзаро низолар туфайли тез ҳувиллаб қоладиган хазинани
тўлдиришга, қўшинлар таъминотига, хон ва сарой аъёнлари харажатларини
қоплашга сарфланган.

Асосий солиқ тўловчи раият – деҳқонлар, ҳунармандлар, савдогарлар,
чорвадорлар эди.

Турли солиқлардан ташқари аҳоли ҳар хил ишларга мажбуран жалб этиларди. 
Бундан ташқари, мазкур тадбирлар учун сарфланадиган харажатлар аҳолидан
турли йўллар билан ундириб олинарди.

1633-1634 йилларда Имомқулихон фармойишига кўра Қўшқўрғон деган жойда
янги ариқ ана шу усул билан қазилган бўлиб, буни замондошлари хон саҳовати
эмас, балки кулфат деб баҳолашган.

---