4-мавзу. Араблар ва Марказий Осиёнинг бошқа ўрта аср давлатлари ҳукмронлиги даврида амал қилган солиқлар

Аҳолига солиқ юкининг оширилиши

Амир Музаффар ҳокимиятга келиши билан “аминона” атамаси билан
юритилган вақтинча солиқ жорий қилган.

Унга кўра товар нархининг 1,5 фоизи миқдорида солиқ тўланган.

Вақт ўтиши билан у доимий солиққа айланади ва тўловчиларнинг
қаршилигига қарамай 1920 йилгача, яъни амирлик тугатилгунга қадар
сақланиб қолган.

Закот ва аминонадан ташқари, даллол солиғи, бир вилоятдан иккинчи
вилоятга олиб ўтилаётган моллар, умуман юклардан олинадиган божлар
ҳам савдо йиғимлари қаторига кирган.

Молнинг нархи уни дастлаб олиб кетилган жойидан олиб борилган
жойигача бўлган масофанинг узоқ-яқинлигига қараб олинадиган бож ва
бунинг устига закот қўшилиши сабабли анча ошган.

Яна улар қаторига молларни қайиқларда дарёлардан олиб ўтганлик учун
солиқларни ҳам қўшишга тўғри келган.

---

Солиқ ислоҳотлари

XIX асрнинг 50-йиллари охирларида амир Насрулло (1827-1860) даврида
солиқларга ўзгартиришлар киритилади.

Зарафшон бўйида бир қанча деҳқонлар жамоаси полизлари ўз уйларидан
узоқ бўлгани ва уларга яқин жойлардаги полизларга қараганда ўша
ерларни ишлаш оғирлигини айтиб, таноб пулини камайтиришни
амирдан илтимос қиладилар.

Амир бу илтимосни қондиради ва полиздан олинадиган махсус солиқ
ўрнига “қўш пули”ни жорий этади.

Бунда омочга қўшиладиган бир жуфт иш ҳайвони ва унинг бир мавсумда
48-50 таноб ерни ишлай олиш қувватига қараб солиқ солинган.

Кейинчалик бу солиқ бошқа солиқларга қўшимча равишда ҳамма
деҳқонларга солинадиган бўлган.

---

Солиқ ислоҳотлари

Шохмурод замонида ҳар бир зироатчидан қўш пули ҳар қўш (48-50 
таноб) ердан 40 тийин миқдорида олинган.

Шохмурод (1785-1800) Бухоро аҳолисини олиқ-солиқлардан кўп
пайтлар озод қилишга ҳаракат қилди.

Бу эса савдо-сотиқ, ҳунармандчилик ва маданий ҳаётнинг
жонланишига олиб келади.

Каналлар, иншоотлар, қалъа, кўприклар, йўллар таъмири ҳашар йўли
билан амалга оширилган. Бунда ҳашарчилар озиқ-овқат билан
таъминланган.

Олимлар, қозилар, сипоҳийлар ва навкарлар хирож ҳамда танобона
тўлашдан озод этилганлар.

---