4-мавзу. Араблар ва Марказий Осиёнинг бошқа ўрта аср давлатлари ҳукмронлиги даврида амал қилган солиқлар

Феодалларнинг солиқ тўлашдан бош тортиши

Бухоро хонлигида ерларнинг асосий қисми феодаллар тасарруфида
бўлгани учун хон хазинасига солиқ тушумларининг жуда оз қисми
келиб тушган.

Бу муаммони бартараф этиш мақсадида зодагонларни заифлаштириш
учун Убайдуллахон (1702-1711) уларнинг ер мулкларига дахл қилади.

У феодаллардан ер-мулкни тортиб олиб, сарой аёнларига бермоқчи
бўлади.

Бироқ, у мерос ерларни тортиб олиб дарвешлар уюшмаси мададидан
маҳрум бўлади.

Натижада унга қарши фитна уюштирилади ва 1711 йили ўлдирилади.

---

Закот

Асосий солиқлардан яна бири закот мол-мулкдан олинадиган давлат
солиғи ҳисобланиб, мол-мулк баҳосининг тахминан 1/40 миқдорида
тўланган.

Закот йиғимларида моллар (товар), шунингдек, савдогарларнинг мол 
сотиб олиш учун келтирган пуллари солиқ манбаи ҳисобланган.

Шунингдек, савдогар ўз молини бир жойдан иккинчи жойга неча
марта олиб борган бўлса, у ўз молига шунча марта закот бериши керак
эди.

Бундан кўринадики, Бухоро хонлигида закот савдогарларни жуда
оғир аҳволга туширувчи, истеъмолчиларни эса ташвишга солиб
қўювчи ва солиқ йиғувчиларни бойитувчи ўзига хос ички божга
айланиб қолган.

---

Закот

Чорвачилик туманларида ҳайвонлардан олинадиган закот натура (5-
10 туядан 1 бўталоқ, 40 қўйдан 1 қўй ёки 1 эчки) билан ундирилган.

Бунинг устига маҳаллий ҳоким фойдасига закот солиғининг яна бир
тури — «закоти-чакана» ҳам ундириб олинган.

XVI-XVII асрларда хонликда закот бева-бечоралар, мусофирлар
фойдасига олинган бўлса, XVIII асрдан бошлаб хазина фойдасига
олинадиган бўлди.

Закот тўлашдан бош тортган қабилалар устига қўшин жўнатилиб, куч 
билан закот ва унинг устига омонпули (моли омоний) ҳам олинган.

Бухоро хонлигида уруш маҳали аҳолидан фавқулодда солиқ – «жул»
ҳам йиғиб олинган.

---