4-Mavzu: azotli o’G’itlar ishlab chiqarish va ularning turlari reja

4-Mavzu: AZOTLI O’G’ITLAR ISHLAB CHIQARISH VA ULARNING TURLARI


Reja:

1. 
   Azotli o’g’itlar turlari.
   

Tayanch so’zlar: Azotli o’g’itlar, atmosfera havosi, ammiak, nitrat kislota, qo’shimcha oziq, kalsiy sianamid


1. Azotli o’g’itlar turlari. Azot atmosfera havosining 78-79% ini tashkil etsada, o’simliklar uni erkin holatda qabul qila olmaydi. Azot o’simlik umumiy vaznining (quruq modda hisobida) 1-3% ni tashkil etib, tiriklik xususiyatiga ega oqsil tarkibining asosiy qismini egallaydi. U faqat oqsillar, fermentlar hosil bo’lishida ishtirok etmasdan, balki xlorofill molekulasi, vitaminlar, alkaloidlar tarkibida ham mavjuddir. O’simliklar azotni oziq sifatida nitrit (NO₂^-), nitrat (NO₃^-) anionlari va ammoniy kation (NH₄⁺) shaklida o’zlashtiradi. havodagi NO₂ va NH₃ gazlarni o’simliklar o’zlashtirsada, ularning havodagi miqdori o’simliklarning azotga bo’lgan ehtiyojini to’la qondira olmaydi va shu sababli azot turli o’g’itlar shaklida tuproqqa solinadi. Tuproqqa solinadigan azotli o’g’itlar 3 guruhga bo’linadi:

1. 
   Nitrat kislota tuzlari - KNO₃, NaNO₃, Ca(NO₃)₂
   
2. 
   Ammoniyli tuzlar - (NH₄)₂SO₄, NH₄NO₃.
   
3. 
   Organik moddalar tarkibidagi azot.
   

Ammiak (NH₃) sintezi.
Ammiak olishda ishlatiladigan azotning asosiy manbai havodir. havo sovutilib (-90°C), uning tarkibidagi gaz holatidagi azot ajratib olinadi. Vodorod esa, asosiy xomashyo metan (CH₄) gazidan olinadi.
Azot kislotasi olish esa gazsimon ammiak havo bilan qo’shilib, jarayon 300-1000 atmosfera bosimi va 400- 500°C haroratda amalga oshiriladi.


N₂ + 3H₂ 2NH₃.

Shu tarzda hosil qilingan ammiak, azot kislotasi olish uchun ham asosiy xomashyo bo’lib xizmat qiladi.

Azot kislotasi olish esa, gazsimon ammiak savo bilan birga aralashtirilib 800°C harorat va biroz pastroq bosimda, platina katalizatori yordamida, kontakt apparatida amalga oshiriladi.


4NH₃ + 5O₂ 4NO + 6H₂O

Hosil bo’lgan azot 1 oksidi havo ishtirokida sovitilganda, azot (IV) oksidiga aylanadi. 2NO + O₂=2NO₂. Azot (IV) oksidi suv bilan qo’shilib nitrit va nitrat kislotasi hosil qiladi.

2NO₂ + H₂O HNO₃ + HNO₂
Azot kislotasi suvda yaxshi eriydi. O’g’itlash uchun solishtirma og’irligi 1,29-1,37 bo’lgan, 47-57% li azot kislotasi ishlatiladi.