4-mavzu. Banklarda bosh va yordamchi kitoblar reja: Hisob tsikli tushunchasi, bosh va yordamchi hisoblarining mazmuni

3. Sintetik hisob (bosh kitob) va uning tavsifi. 
Bosh kitob banklarda umumlashgan hisob haqida axborot berib, bank moliya
hisobotlarida ko‗rsatiladigan hisobvaraqlar guruhi bo‗lib hisoblanadi. Bosh kitobga
yanada to‗liqroq ta‘rif beradigan bo‗lsak, Bosh kitob balans hisobvaraqlari
bo‗yicha Qo‗shimcha kitob ya‘ni tavsiliy hisobvaraqlari ma‘lumotlari to‗plamidir.
Bosh ki
tob ham Qo‗shimcha kitob kabi bir qator materiallar asosida yuritiladi.
Bosh kitob materiallari quyidagilar hisoblanadi:
– hisobvaraqlar qoldiqlarining kunlik balansi;
– balans hisobvaraqlari bo‗yicha aylanmalar va qoldiqlar haqidagi jamlama
ma‘lumotlar;
– oylik hisobot balanslari;
– choraklik va yillik saldo aylanma -saldo qaydnomalari.
Bulardan tashqari bosh buxgalterning xohishiga ko‗ra, emissiya-kassa
operatsiyalari, xorijiy operatsiyalar, shuningdek, ―kutilmagan vaziyatlar‖
hisobvaraqlari bo‗yicha jamlama kartochkalari yuritilishi mumkin.
Har bir Bosh kitob materiallarini alohida ko‗rib chiqamiz. Ma‘lumki, bankda
balans har kuni tuziladi. Balansning har ikki aktiv hamda passiv qismlarining
o‗zaro tengligi bank ishi kuni yakunlanganligini bildiradi. Bosh kitobning barcha
materiallari qatori kundalik balans hozirgi kunda bankda dasturiy yo‗l bilan
komputer yordamida tayyorlanadi.
Kunlik balans quyidagi shaklda tuziladi:

---

---

84
4 -jadval. 

Balansning tuzilishi 

Bank nomi

Bank kodi
Sana
Hisobvaraqlar nomeri
Qoldiq
Aktiv
Passiv
Demak, bankning kunlik balansida sana, balans ichidagi hisobvaraq
nomerlari, aktiv va passiv hisobvaraq qoldiqlari ko‗rsatilib, bank ish faoliyatini bir
kunlik yakunini bildiradi.
Bosh kitob materiallaridan yana biri balans hisobvaraqlari bo‗yicha
aylanmalar va qoldiqlarning jamlama ma‘lumotidir. Bunday jamlama ma‘lumotda
nafaqat balans hisobvaraqlari bo‗yicha qoldiq balki, hisobvaraq debetidan va
kreditidan o‗tgan aylanmalar summalari ham aks ettiriladi. Shuning uchun, aniqroq
ma‘lumot olish uchun hozirgi kunda ko‗p banklar kundalik balans bilan birgalikda
balans hisobvaraqlari bo‗yicha aylanmalar va qoldiqlari haqidagi jamlama
ma‘lumotlarni ham tuzib boradilar. Ushbu Bosh kitob materiali ham dasturiy yo‗l
bilan komputer yordamida tayyorlanadi. Jamlama ma‘lumotlar quyidagi shaklda
tuziladi.