4-mavzu: Biznes jarayonlari va ularni hisobga olish Mаvzuning аsоsiy mаqsаdi tаlаbаlаrgа quyidаgi tаyanch ibоrаlаr vа tushunchаlаr to’g’risidаgi bilimlаrni bеrish hisоblаnаdi

Masalan, tayyor mahsulot xaridorlarga jo‘natildi, ya’ni sotildi: 
Debet 4010-“Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar”. 
Kredit 9010-“Tayyor mahsulotlarni sotishdan daro’ladlar”. 
Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxini hisobdan chiqarilishi esa, quyidagi 
buxgalteriya provodkasi orqali aks ettiriladi: 
Debet 9110 - “Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi”. 
Kredit 2810 - “Ombordagi tayyor mahsulotlar”. 
Mahsulotni sotishdan olingan moliyaviy natijani aniqlanishi 9910 “Yakuniy 
moliyaviy natija” schyoti orqali amalga oshiriladi: 
Debet 9910 - “Yakuniy moliyaviy natija”. 
Kredit 9110- “Sotilgan tayyoi mahsulotlarning tannarxi”. 
Bir vaqtning o‘zida: 
Debet 9010-“Tayyor rnahsulollarni sotishdan daro’ladlar”. 
Kredit 9910-“Yakuniy moliyaviy natija”. 
Yuqoridagi misoldan ko‘rinib turibdiki, 9910-“Yakuniy moliyaviy natija” schyoti 
yordamida mahsulotni sotishdan olingan daro’lad va shu mahsulotning tannarxi 
solishtiriladi. 9910 schyotning kredit qoldig‘i foydani debet qoldig‘i esa, zararni bildiradi. 
Korxonalarda tayyor mahsulotdan tashqari asosiy vositalar, valyuta mablag’lari, 
materiallar, qimmatbalio qog‘ozlar va boshqa aktivlar ham sotilishi mumkin. Ushbu sotish 
jarayonlarining hisobi 9210-“ Asosiy vositalarning chiqib ketishi”, 9220 “Boshqa 
aktivlarning chiqib ketishi” schyotlarida aks ettiriladi. 
Asosiy vositalarni sotishdan olingan foydaning hisobi 9310-schyotda, boshqa 
aktivlarni sotishdan olingan foydaning hisobi esa, 9320-schyotda yuritiladi. 
Sotish jarayonining xususiyati shundan iboratki, uning ro’y berishi natijasida sotilgan 
aktivlarning o’rniga korxonaga pul mablag‘ining kirimi amalga oshiriladi. 
 

---

O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar 
1. Amortizatsiya qilinadigan qiymat qanday yuzaga keladi? 
2. Asosiy vositalarni qanday baholash turlari mavjud? 
3. Asosiy vositalarni qiymatini shakllanishida qanday baholar yuzaga keladi? 
4. AVECO usul nimasi bilan qulay hisoblanadi? 
5. Baholash nima va uning ahamiyati nimalardan iborot? 
6. Boshqaruv qarorlarini qabul qilishga qarab xarajatlar qanday turkumlanadi? 
7. Dastlabki qiymat nima? 
8. Jahonda qo‘llaniladigan baholash turlari. 
9. Joriy qimat qanday yuzaga keladi? 
10. Kalkulyatsiya nima va uning ahamiyati nimadan iborat? 
11. Kalkulyatsiya schyotlariga qaysilar misol bo‘ladi? 
12. Materiallarni baholashni qanday turlari mavjud? 
13. Mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilishdan maqsad nima? 
14. Nomoddiy aktivlarni qanday baholari mavjud? 
15. Tugatish qiymatini qo’llashda nimaga e’tibor qaratiladi? 
16. Xarajatlar nima va ular qanday turkumlanadi? 
17. Xarajatlarni qanday turlari mavjud? 
18. Xarid bahosi va dastlabki qiymat o‘rtasida qanday farq mavjud? 
19. Asosiy vositalarning kirimi qanday amalga oshiriladi? 
20. Ishlab chiqarish jarayoni hisobining vazifalari nimalardan iborat? 
21. Ishlab chiqarish jarayonida nimalar ishtirok etadi? 
22. Mahsulot sotish jarayoni hisobi qanday amalga oshiriladi? 
23. Sotish jarayoni hisobi vazifalari nimalardan iborat? 
24. Ta’minot jarayoni hisobining vazifalari nimalardan iborat? 
25. Xarajatlarni qanday turlari mavjud?