4-mavzu: Borliq – falsafaning fundamental kategoriyasi Reja

Qizil  siljish  va  torsion  maydonlar.  1912 yilda V.M.Slayfer galaktikadan 

tashqaridagi  tumanliklar  nurlanishlarining  spektr  chiziqlari  spektrning  qizil  uchi 

tomonga  siljiyotgani  -  «qizil  siljish»ni  aniqladi.  Oradan  ma’lum  vaqt  o’tgach 

(1929  yilda)  Edvin  Xabbl  tumanlik  kuzatuvchidan  qancha  uzoqda  bo’lsa,  «qizil 

siljish»  kattaligi  ham,  uning  tumanlikdan  uzoqlashish  tezligi  ham  shuncha  katta 

bo’ladi,  degan  qonunni  va  katta  masofalarda  galaktikalarning  tezligi  ulkan 

ifodalarga etishini aniqladi.  

SHunga  qaramay,  olamning  kengayishi  bilan  bir  qatorda,  uning  torayishini 

yoki  makonda  cheklangan,  lekin  vaqtda  cheksiz  olam  navbatma-navbat  dam 

kengayuvchi,  dam  torayuvchi  harakatlanuvchi  olam  modelini  ham  taxmin  qilish 

uchun nazariy imkoniyat mavjud.