4-мавзу: галилей алмаштиришлари

4-МАВЗУ: ГАЛИЛЕЙ АЛМАШТИРИШЛАРИ.

• Маърузанинг режаси:
• 1. Инерциал ва ноинерциал саноқ системаси.
• 2. Галилейнинг нисбийлик принципи.
• 3. Тезликларни қўшиш.

Таянч суз ва иборалар:

• Саноқ системаси, инерциал, қузғалмас саноқ система,Ноинерциал инвариант, қўзғалувчан саноқ система, Радиус вектор, координата, тезликларни қўшиш, Вариант тезланиш, нисбийлик тамойили, Масса тезлик, тезликларни қўшиш, Куч, вақт,Галилей алмаштиришлари, Штрихланган, штрихланмаган, дифференциал тенгламалар.

МАВЗУГА ОИД МУАММОЛАР

• Галилей алмаштиришлари.
• Тезликларни кушишни классик конуни.
• Инвариантлик принципи.
• Классик механиканинг кулланиш чегараси.

1-асосий савол: Инерциал ва ноинерциал саноқ системаси.

• 1-асосий саволнинг мақсади:
• А. Инерциал қонуни ни системасини тушунтириш.
• Б. Ноинерциал қонуни ни системасини тушунтириш.

Идентив ўқув мақсадлари:

• 1. Саноқ системасини билади.
• 2. Инерциал саноқ системасига таъриф бера олади.
• 3. Инерция қонуни ни таърифлай билади.
• 4. Гелиоцентрик ва Коперник системасини тушунади.

1-асосий саволнинг баёни:

• Кинематикада қонунини системасини танлаш мухим эмас эди. Барча саноқ системалари кинематик эквивалент хисобланади. Динамикада ахвол бундай эмас. Инерция қонуни нинг узи саноқ системасини танлаш ҳақидаги масалани кундаланг қилиб куйади. Айни бир ҳаракатнинг узи турли саноқ системаларида турлича бўлади. Агар бирор саноқ системада жисм тугри чизиқли ва Теки с ҳаракат қилаётган бўлса, биринчи саноқ системасига нисбатан тезланишли ҳаракат қилаётган системада эса бундай бўлиши мумкин эмас.

Бундан шундай хулоса келтиб чикадики, инерция қонуни барча саноқ ситемаларида ўринли эмас. Классик Механика таърифлаган постулотга асосан шундай Саноқ системаси мавжудки, унда барча эркин жисмлар тўғри чизиқли Теки с ҳаракат қилади. Бундай система инерциал саноқ системаси деб аталади. Инерция қонуни нинг мазмуни аслида, хеч бўлмаганда битта инерциал Саноқ системаси мавжуд, деган фикрга олиб келади. Бу фикр жуда кўп сондаги тажриба фактларининг умумлашмаси ҳисобланади. Худди шундай қайси саноқ системалари инерциал қайсилари эса ноинерциал эканлигини фақат тажриба йули билан аниқлаш мумкин.

• Бундан шундай хулоса келтиб чикадики, инерция қонуни барча саноқ ситемаларида ўринли эмас. Классик Механика таърифлаган постулотга асосан шундай Саноқ системаси мавжудки, унда барча эркин жисмлар тўғри чизиқли Теки с ҳаракат қилади. Бундай система инерциал саноқ системаси деб аталади. Инерция қонуни нинг мазмуни аслида, хеч бўлмаганда битта инерциал Саноқ системаси мавжуд, деган фикрга олиб келади. Бу фикр жуда кўп сондаги тажриба фактларининг умумлашмаси ҳисобланади. Худди шундай қайси саноқ системалари инерциал қайсилари эса ноинерциал эканлигини фақат тажриба йули билан аниқлаш мумкин.