4-mavzu: Iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkning shakllanishi. O'zbekistonda bozor munosabatlarining rivojlanishi Reja

Yoqilg'i mustaqilligi. Mustaqillik yillarida iqtisodiyotning hayotiy muhim tarmoqlari rivojlantirildi, yangi sanoat tarmoqlari bunyod etildi. Bunga mamlakatning yoqilgi mustaqil]igiga erishishi yaqqol misoldir.XX asrning 90-yillarni boshlarida chetdan 6 million tonnaga yaqin neft mahsulotlari keltirilar, 600 ming tonna paxta tolasi Rossiya va boshqa mamlakatlarga neft mahsulotlari uchun berilardi. Shu boisdan, mamlakatimizda neft mustaqilligi uchun kurash boshlandi, buning tag zamini - mamlakatda 2 trillion kubmetrga yaqin gaz zaxiralari, 160 dan ortiq neft koni borligi edi.
Yiliga 2,5 mlrd. kub metr gaz haydash quvatiga ega bo'lgan Ko'kdumaloq kompressor stansiyasi, Buxoro neftni qayta ishlash zavodi barpo etildi. 1996- yilga keiib chetdan neft mahsulotlarini sotib olish to'xtadi, neft mustaqilligiga erishildi. 1991-yilda 2,9 mln. tonna neft (gaz kondensati bilan birgalikda) mahsulotlari ishlab chiqarilgan bo'lsa, 2000- yilda bu ko'rsatkich 7,5 mln. tonnadan oshdi. Shu davrda tabiiy gaz ishlab chiqarish 41,8 mlrd. kub metrdan 56,4 mlrd. kub metrga o'sdi. O'zbekiston yoqilgi mustaqilligiga erishdi.
Yaponiyaning “Mitsuiy” firmasi bilan hamkorlikda Farg’ona neftni qayta ishlash zavodi jahon andozalari darajasida ta’mirlandi va korxonada 50 dan ortiq turdagi yoqilg’i mahsulotlari shlab chiqarish yo’lga qo’yildi.
Hozirgi kunda gaz ishlab chiqarish bo’yicha O’zbekiston dunyoda 14-o’rinda turadi. 2019-yildagi ma’lumotlarga ko’ra Markaziy Osiyodagi gaz zahirasining 70 % I O’zbekistonda joylashgan.
Bugungi kunda mamlakatimiz oltin zahirasi bo’yicha 4 o’rinda, uni qazib olish bo’yicha 7-o’rinda turadi.
Mashmasozlik va avtomobilsozlik sanoati. Mustaqillik yillarida mashinasozlik sanoati jadal rivojlandi. 1994- yilda barpo etilgan O'zbekiston - Isroil «O'zlz mash» qo'shma korxonasida paxta terish mashinalarining gorizontal shpindelii yangi xili yaratildi. Bu agregat jahon mashinasozligining eng yangi yutug'i, deb e'tirof etildi. Islohotlar davrida “O’zmashsanot” uyushmasi tasarrufidagi 35 ta korxonaning 26 tasi ta’mirlanib, yangi texnik uskunalar bilan qayta qurildi.Qishloq xo’jaligi mashinalarini “Keys” rusumdagi traktor va g’alla o’rish kombayinlari bilan to’ldirish maqsadida AQSHning “Keys Nyu-Xolland” kompaniyasi sarmoyalari ishtirokida “O’zkeysmash” va “O’zkeystraktor” qo’shma korxonalari barpo etildi.
1992-yilda Janubiy Koreya bilan hamkorlikda O'zbekistonda avtomobil ishlab chiqaruvchi korxona barpo etishga kelishib olindi. 1993-1996- yillarda Asaka shahrida «O'zDEU avto» zavodi barpo etildi va «Damas», «Tiko», «Neksiya» rusumli avtomobillar ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. 1996- yilda 25,3 ming, 1997- yilda 64,9 ming, 1998- yilda 54,4 ming, 1999- yilda 58,4 ming, 2004- yilda 70 ming dona yengil avtomobil ishlab chiqarildi. «O'zDEU» zavodida 1999-2003- yillarda «Matiz», «Lasetti» rusumli avtomobillar ishlab chiqarish yo’lga qo'yildi. O'zbekiston dunyoda avtomobil ishlab chiqaruvchi 28-mamlakatga aylandi. «UzDEU avto» zavodi 10 yil (1996-2006 yil iyun) davomida 571580 ta avtomobil tayyorladi, ularning 198609 tasi xorijga eksport qilindi. 2007 yildan “Shevrale’ avtomobillari – “Captiva”, “Epika”, “Takuma”, 2008 yil «Nexiya 2», 2010-yildan “Spark”, 2012-yildan boshlab “Cobalt”, “Malibu” avtomobillari ishlab chiqarilmoqda.
1995-yilda “O’zavtosanoat” uyushmasi bilan Turkiyaning Kochxolding kompaniyasi o’rtasida Samarqandda avtobus va yuk mashinaiari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan «Sam Koch avto» zavodini qurish to’g’risida bitim imzolandi, 1999-yilda zavod ishga tushdi. 1999- yilda «Sam Koch avto» zavodi 163 ta avtobus, 302 ta yuk avtomobili ishlab chiqardi. 2000- yilda 483 ta avtobus, 102 ta yuk avtomobili ishlab chiqardi. Hozirgi kunda 1000 dan ziyod kishi mehnat qilayotgan bu zavodda 5 xil rusumdagi avtobuslar, 8 turdagi yuk avtomobillari, 35 xil kuzovlar ishlab chiqarilmoqda. Germaniyaning “MAN avto” kompaniyasi bilan hamkorlikdagi zavodda yiliga 4 ming 600 ga yaqin yuk avtomobili va 1 ming 350 dan ortiq piritsip ishlab chiqarilmoqda.
Respublikamizda avtomobil butlovchi qismlari ishlab chiqaruvchi o'nlab yangi korxonalar binyod etildi. Hozirgi paytda «O'zDEU» zavodi uchun zarur bo'lgan butlovchi qismlarning 20 foizi O'zbekistonda ishlab chiqarilmoqda. Avtomobilsozlik sanoatida 14 mingga yaqin ishchi va xizmatchi mehnat qilmoqda.
Mashinasozlik sanoatining yirik korxonalari - Toshkent traktor zavodi, O'zbekiston qishloq xo'jaligi mashinasozligi, Toshkent va Chirchiq qishloq xo'jaligi mashinasozligi, Toshkent agregat zavodi va boshqa korxonalar mustaqillikning dastlabki yillarida uchragan qiyinchiliklarni yengib o'tdi. Birgina Toshkent traktor zavodida 2000- yilda 954 ta, 2001- yilda 1002 ta traktor ishlab chiqarilgan bo'lsa, hozirgi paytda yiliga 3,5-4 ming donagacha traktor, minglab tirkamalar ishlab chiqarilmoqda.Bugungi kunda O‘zbekistonda 27 ta rusumdagi yuk va yengil avtomobillar, avtobuslar hamda 15 turdagi zamonaviy qishloq xo‘jalik texnikalari ishlab chiqarilmoqda.