4-Мавзу. Лойиҳанинг бизнес-режаси ва унинг таркибий тузилиши

4-Мавзу. ЛОЙИҲАНИНГ БИЗНЕС-РЕЖАСИ ВА УНИНГ ТАРКИБИЙ ТУЗИЛИШИ
Режа
4.1. Бизнес-режалаштиришнинг моҳияти ва вазифалари. Бизнес-режанинг функцияси ва таркибий тузилиши
4.2. Бизнес-режанинг умумий маълумотлари ва резюмеси. Бизнес- режанинг асосий бўлимлари. Инвестицион лойиҳалаштиришда бизнес-режанинг хусусиятлари

4.1. Бизнес-режалаштиришнинг моҳияти ва вазифалари. Бизнес-режанинг функцияси ва таркибий тузилиши.

Сиз бизнесга биринчи қадам қўяётган пайтингизда ёки янги бир лойиҳани амалга ошириш жараёнида қуйидаги қийинчиликларга дуч келасиз:
- биринчидан, молиявий маблағларнинг етишмаслиги;
- иккинчидан, олдиндан белгиланмаган, кутилмаган ҳолатлар кўплиги.
Булар сизнинг корхонангизни танланган й ўлдан боришга имкон бермаслиги мумкин. Бундай нохуш ҳолатдан чиқишнинг й ўли олдиндан ўз мақсадини қоғозга белгилаш, баҳолаш ва прогнозлаш, бу ўз навбатида ўша бизнес-режа тузишдир. Бизнес-режа кенг, хар томонлама аниқ тизимга туширилган ва чуқур ўйлаб тайёрланган хужжат бўлиб, у фирмани қай мақсадга харакат қилаётганлиги, кўзланган мақсадга қайси йўллар билан эришиш ва кўзланган мақсадга эришгандан сўнг натижа қандай бўлади деган саволларга жавоб топилади. Бу қулай, умумий олинган, ҳисобланиб лойиҳани имкониятлари бўйича тўла маълумот беради. Бизнес-режа корхона (фирма)нинг стратегик истиқболини белгилаб берадиган асосий хужжат ҳисобланади ва уни 3-5 йилга тузишни тавсия этилади. Бизнес-режанинг биринчи ва иккинчи йилларига кўрсаткичларни (топшириқларни) кварталларга тақсимланган холда берилиши мақсадга мувофиқ ҳисобланади ва фақат учинчи йилдан бошлаб йиллик кўрсаткич (топшириқ)лар билан чегараланиш мумкин. Бизнес-режа қуйидаги асосий масалаларни хал этади, яъни:
- тадбиркорларга корхона (фирма)лар стратегиясини ишлаб чиқиш учун асоси бўлибгина қолмай, уни муваффақиятли амалга ошишига кафолат ҳам беради;
- бозор иқдисодиёти шароитида тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш, тартибга солиш ва бажаралишини назорат қилишнинг асосий қуроли бўлиб хизмат қилади;
- тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш жараёнида тўсатдан юзага келган салбий ҳолатлар юзасидан тадбиркорларни огохлантирилади ва уларни ўз вақтида бартараф этиш тадбирларини ишлаб чиқишга ёрдам беради;
- тадбиркорлик фаолияти юзасидан банклар, инвесторлар ва қарз берувчиларга тегишли маълумотлар олишга имкон беради.
Бундан ташқари, бизнес-режа тузиб чиқишнинг иккита асосий сабаби мавжуд:
- ташқаридаги сармоядорларни сизнинг бизнесингизни мақсадга мувофиқлиги хақида ёки ссуда беришга ишонч хосил қилдириш,
- кўзланган мақсадни сақлаб қолишга ёрдам бериш, тўсатдан юзага келган ҳолатларда танланган мақсаддан воз кечмасликни таъминлаш.
Бу яна режада белгиланган барча вазифаларнинг тўла бажарилишини ҳам англатади:
- Бизнес-режа бошқарувчига танглик ҳолатларини тўғри баҳолаш имконини беради ва ундан олиб чиқиб кетиш йўлларини кўрсатади. Бу ўз навбатида бошқарув самарадорлигининг ортишини характерлайди;
- қўшимча маълумот келиб тушиши ва маълум тажрибага эга бўлиш билан мақсад ва вазифа мосланиб олинади. Бизнес-режанинг бош мақсади - фирманинг кўзлаган мақсадига эришиши, режа-иқтисод бўлими ходимларига ва сармоядорларга танланган йўлнинг мақсадга мувофиқлигини кўрсатиб беришдир.
Бундан ташқари бизнес-режа тадбиркорларнинг қуйидаги саволларига жавоб ҳам беради:
- бизнеснинг жорий ҳолати (биз қаерда турибмиз);
- кўзланган мақсад (қайси томонга харакат қилмоқдамиз);
- енг қулай йўл (мақсадга қандай эришамиз).
Бунда шуни хулоса қилишимиз мумкинки, бизнес-режада хозирги ҳолатда кўзлаган мақсадга эришишнинг самарали йўллари кўрсатилиши, жорий мақсадларга эришиши ва ўрта ва узоқ даврлардаги вазифалари хал этилиши акс эттирилади.
Хулоса қилиб айтишимиз мумкинки, бизнес-режа тадбиркорларнинг иш қуроли бўлиб, ривожланаётган кичик-ўрта бизнес, хусусий ва якка тадбиркор, фирмалар фаолиятида катта аҳамиятга эга. Бизнес-режа хақида гап юритишдан олдин бизнесни баҳолаш бош ролни ўйнайди. Бу ерда биз бизнесни тахлил этишимиз лозим.
Бизнес-режа - бу бизнесни амалга ошириш режаси ҳисобланади. Унда фирма тўғрисида, ишлаб чиқариладиган товар тўғрисида, ишлаб чиқаришни ташкил этиш тўғрисида, маҳсулотни сотиш бозори тўғрисида ва умуман ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва унинг самарадорлигини асослаш билан боғлиқ маълумотлар акс эттирилиши керак.
Бизнес-режани ишлаб чиқишдан мақсад фирманинг хўжалик фаолиятини қисқа ёки маълум бир муддатга бозор талаблари ва керакли ресурсларни жалб қилиш имкониятларидан келиб чиққан холда режалаштириш ҳисобланади.
Бизнес-режа тузилиши иш юритувчи, мулкдор ва сармоядор учун манфаатлидир. Улар вуйидаги саволларга тўла жавоб беради:
Фирма лойиҳа имкониятларини баҳолашда, лойиҳа келгусида тижорат ва молиявий ютуқ келтирадими?
Фирма ва бюджет тўла фаолияти юзасидан мақсадни белгилашда. Бундан фирманинг қандай умумий вазифаси мавжуд ва уни келгусида ривожланиши қандай? Бюджет унинг тузилиши, даромади ва харажати хақида тўла тушунча мавжудми?
Зарур бўлган сармоя мақсадини аниқлаш? Режаларни бажариш учун қандай миқдорда маблағ керак бўлади?
Ғояга аниқлик киритишнинг охирги якуний хужжати бу бизнес-режа ҳисобланади. У ўзида тахлил натижалари, ғоя ва тўсатдан юзага келган фикрларни умумлаштиради. Фаолият юзасида тўла маълумот беради.
Амалиётда таништириш (презентация) ва тахлил ўтказишда, пул олишга ёрдам беради. Яхши ишлаб чиқилган бизнес-режа тўла кафолат бермасада пул олишга ёрдам беради. Сармоядор бизнес-режадан ахборот манбаи сифатида фойдаланади. Шу асосда фаолиятни баҳолайди.
Лойиҳа таваккалчилик ва ликвидлик даражасини аниқлайди.
Бошқарув сифати кўп ҳолатларда кредит учун кафолат омили бўлиб хизмат қилади. Айрим ҳолатларда пул бериш юзасидан қарор қабул қилинишича асосий бўлим бизнес-режанинг мазмуни эмас, унинг тақдим этилиши ва расмийлаштирилиши ҳам аҳамият касб этади.
Демак, бизнес-режани ишлаб чиқишдан асосий мақсад - фирма фаолиятини келгуси давр ва айрим олинган даврдаги бозор эҳтиёжлари ва зарурий манбалар олиш имкониятларидан келиб чиқишдир. Бизнес-режалар тадбиркор учун қуйидаги асосий вазифаларни хал этишда ёрдам беради:
- фирма фаолияти асосий йўналиши, бозор мақсадлари ва фирманинг бозордаги ўрнини аниқлаш.
- фирманинг узоқ муддатли ва қисқа давр мақсадлари, стратегияси, тактикасини амалга оширишга эришишни белгилаб бериш.
- фирманинг истеъмолчиларга тавсия этадиган товар (хизмат)лар таркибини танлаш ва асосий кўрсаткичларни аниқлаш.
- кадрларга қўйилган талаблар ва уларнинг ўз вазифаларига мос келишини баҳолаш.
- бозорни ўрганиш бўйича фирма маркетинг тадбирларини таркибини, реклама, реализацияни рағбатлантириш, баҳони шакллантириш ва реализация йўлларини аниқлаш.
- мавжуд материал ва молиявий маблағлардан келиб чиқиб фирманинг материал ва молиявий ҳолатини баҳолаш.
- бизнес-режани муваффақияцизлигага таъсир этувчи омиллар хақида огоҳлантириш.
Бизнес - режа бир неча муҳим вазифаларни бажаради. Бизнес - режани тайёрлаш жараёни фикрлашни жонлантиради, тадбиркорни пухталик билан ўйлашга ва ўз ишини турли нуқтаи назардан таҳлил қилишга, ҳақиқий имконият ва қийинчиликларни баҳолашга мажбур қилади.
Иккинчи вазифа - назорат. Қоғозда баён қилинган режа келгуси назоратларда ва эришилган натижаларни баҳолашда ҳар доим ишлатилиши мумкин. У корхона фаолиятини келгуси яхшилашга асос бўлиб ҳизмат қилади.
Учинчи асосий вазифа - жамғариш. У бошқа жисмоний ва юридик шахслардан пул маблағларни жалб қилишга имконият яратади. Бизнес - режа потенсиал қарз берувчини, аксионер, сармоядорни ҳамда истеъмолчини, таъминловчиларни ушбу корхона билан (ишбилармон билан) тижорат алоқаларида фойда олишга ишонтириши керак.
Қуйидагилар бизнес-режанинг асосий вазифалари ҳисобланади:
С фирманинг қисқа ва узоқ муддатли мақсадларини, унга эришишнинг тактика ва стратегиясини аниқлаб олиш;
С фирманинг аниқ фаолият йўналишлари ва қайси бозорларда фаолият кўрсатиши ва бу бозорларда фирманинг ўрни қандай бўлиши кераклигини белгилаб олиш;
С фирма томонидан истеъмолчиларга таклиф қилиниши режалаштирилган товар ва хизматлар ассортиментини ва унинг кўрсаткичларини аниқлаш;
С ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш харажатларини баҳолаш;
С маҳсулот баҳосини шакллантириш, маҳсулот сотилишини рағбатлантириш ва бозорни ўрганиш билан боғлиқ маркетинг тадбирлари таркибини аниқлаш;
С фирманинг молиявий ҳолати ва қўйилган мақсадга эришиш учун мавжуд молиявий ва материал ресурсларнинг мос келиш имкониятларини баҳолаш ва бошқалар.
Жаҳон тажрибасида бизнес-режани тузиш босқичлари ва унинг ташкилий қисмлари аниқ белгиланади.
Асосий йўналишни сақлаган ҳолда, бошқа бўлимларга ахборотни кўчиришни ёки уларни бирлаштириш ҳисобига бўлимлар сони кам бўлиши мумкин.
Корхонани раҳбари ёки менежери бизнес-режани ишлаб чиқаришнинг аниқ схемаси, унинг тартиби ва баёни, хажми, ахборот устунлигини танлашда қуйидаги омилларга алоҳида этибор бериши керак бўлади:
- корхона статуси ва катта - кичиклиги (кичик бизнес);
- режалаштириш фаолиятининг босқичлари (бизнес бошланиши, яъни, янги ишлаб турган корхона фаолиятининг давоми);
- бизнес хусусияти ва қийинчилиги, худди шундай у ёки бу масалаларни ишлаб чиқишдаги ибораси;
- керакли маълумот ва ахборотни борлиги;
- бошқа мутахассисларнинг ёрдамига муҳтожлиги ва бошқалар.
Бизнес-режа тузиш — корхонани олдиндан белгилаб олган стратегияси ва
тактикаси асосида молиявий иқтисодий ахволини тахлил этиш ва баҳо бериш жараёнидир