4-mavzu. Narxni shakllantirish tamoyillari va davlat nazorati

4.5-rasm. Minimal narx o’rnatilishi natijasidagi yo’qotishlar grafigi 
Endi biz ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligini ishlab chiqarish Q
e
miqdordan Q
1
miqdorga kengaytirilganda qarab chiqamiz. Haqiqatdan ham minimal narx muvozanat
narxdan yuqori bo’lganda u ishlab chiqaruvchilarni Q
1
miqdorga mahsulot ishlab
chiqarishga undaydi. Lekin, ular bozorda faqat Q
2
hajmdagi mahsulotni sotishi mumkin
xolos. Ular ∆0 = Q
1
- Q
2
miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarishga ketgan harajatlarni
qoplaydigan daromadni olaolmaydi (4.5-rasm). Rasmda ushbu harajatlar shtrixlangan D
trapetsiya yuzi bilan ifodalangan.
Natijada ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaligi o’zgarishi quyidagiga teng:
∆
i/ch
= A – C – D.
Demak, ishlab chiqaruvchilar Q
1
oraliqda mahsulot ishlab chiqarsa, umumiy
yo’qotish yanada ortadi va u (-B-C-D) yuzani tashkil qiladi.
Bunday holda har bir ishlab chiqaruvchi o’z mahsulotining hammasining yuqori
narxda sotaman deb o’ylaydi. Pirovardda davlat tomonidan o’rnatilgan minimal narx
siyosati ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan harajatlarni qoplamaganligi
sababli, ishlab chiqaruvchilarning foydasini ancha qisqartirib yuborish mumkin.
Qisqacha xulosalar 
Q 
Q
e

Q
2

Q
1

P 
A 
B 
C 
E 
S 
D 
P
e

P
min 
D 

---

---

Maksimal narx ba’zi bir mahsulotlarga aholini ushbu mahsulot bilan ma’lum

darajada ta’minlash maqsadida, minimal narx esa mahsulot ishlab chiqaruvchilarni
himoya qilish uchun davlat tomonidan o’rnatiladi.
Maksimal narx o’rnatilganda asosiy yo’qotishlar ishlab chiqaruvchilar zimmasiga
to’g’ri keladi. Davlat tomonidan o’rnatilgan minimal narx siyosati ortiqcha mahsulot
ishlab chiqarish uchun ketgan harajatlarni qoplamaganda ishlab chiqaruvchilarning
foydasini ancha qisqartirib yuborish mumkin.