4-Mavzu: O’simliklarning yashash sharoitlarga moslanishlari. O’simliklarning ekologik guruhlari. Mavsumiy o’zgarishlar. O’simliklar hayotining davomiyligi. Gulli o’simliklar ontogenezi. O’simliklar geografiyasi

Katta hayotiy sikl gulli o’simlikni murtak hosil bo’lganidan boshlab to umri 
(ontogenez)ning oxirigacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Katta hayotiy sikl quyidagi 
davrlarga bo’linadi. (T.A.Rabotnov klassifikatsiyasiga ko’ra): 
Latent davri (latens - ko’rinmac) - urug’larning tinim holatidagi davri 
Virginil davri (virginitas - qizlik) - urug’ning unib chiqqandan to 1-chi gul hosil 
bo’lguncha davri. Virginil davri o’z navbatida maysa, yuvenil (yosh o’simlik) va 
immatura (balog’atga yetayotgan) bosqichlariga bo’linadi. 
Generativ davri - birinchi gul hosil bo’lgandan to oxirgi gullashgacha bo’lgan davr. 
Bu davrda o’simliklar ko’payadi. 
Senil (qarilik) davri - o’simlik gullash qobiliyatini yo’qotgandan to halok 
bo’lgungacha bo’lgan davr. 
Ko’p yillik o’tlar va butalarda har yili yer ustki qismi halok bo’lib turadi. Erta bahorda 
kaudeksdagi qishlovchi kurtaklardan yangi novda o’sib chiqadi. Yangi novdada gul va 
mevalar shakllanadi. Bu o’simliklardagi kurtakdan novda o’sib chiqishi, g’unchalash, 
gullash meva tugishi va pishishini o’z ichiga oladigan vaqt «kichik sikl» deb ataladi. 
«Kichik sikl» ham tuzilishga ko’ra murakkab hayotiy sikldir 

---

Cho‘l o‘simliklari. O‘rta Osiyo hududining g‘arbiy qismi juda katta tekislikdan iborat 
bo‘lib, u yerda qumli, toshloq (giрsli), gilli cho‘llar tarqalgan. Ko‘p yerlarni, ayniqsa, 
pastroq gilli yerlarni sho‘ra o‘simliklar o‘sadigan sho‘rxoklar egallagan. 
Qumli cho‘l o‘simliklari. O‘rta Osiyoda qumli cho‘llar Bo‘rsiq cho‘llari, Mo‘yinqum, 
Qoraqum, Sariqsuv va Balxashbo‘yi qumlari, Orolbo‘yi Qoraqumi, Unguzorti Qora- 
qumi hamda Qizilqumning katta maydonlarini egallaydi. 
Qumli cho‘llarning katta qismida qumda o‘suvchi o‘simliklar: daraxtlardan oq saksovul 
(ba’zan bo‘yi 6-7 metrga yetadi), yirik juzg‘un ko‘p. Butalardan qum akatsiyasi, chala 
butalardan shuvoq, pechak va sho‘raklar juda ko‘p tarqalgan. Bu yerda o‘tlar orasida 
iloq, lola, boychechak, gulsapsar, boshoqlilardan qo‘ng‘irbosh, arpag‘on ko‘p. 
Toshli, ya’ni giрsli cho‘llar kichikroq maydonni egallaydi. Ular Ustyurt, Qorsoqboy, 
Betbaqdala, Mang‘ishloq, Qoraqum, Qizilqumdagi qoldiq tepalik va past tog‘ etaklarida 
keng maydonlarni egallagan. 
Тoshli cho‘llarda o‘simliklar siyrak bo‘lib, faqat shuvoq, chala buta shaklidagi 
sho‘raklar, tuyatovon, kermak, toshbaqatol, kavrak kabi o‘simliklar o‘sadi. Shuvoq ko‘p 
uchraydi. 
Sho‘rxok cho‘l o‘simliklari. Sho‘rxok yerlarda, asosan, sho‘ralarning ba’zi turlari: bir 
yillik
sho‘rak, qorabargo‘t, qizil sho‘ra, yer bag‘irlab o‘sadigan chala 
buta sarisazan, shuningdek, ajriq, qora saksovul, burgan o‘sadi.