4-Moul 19-Mavzu: Xromosomalarning genetik va sitologik xaritasini taqqoslash

Xromosomalaming genetik va sitologik xaritalarini o'zaro taqqoslash.
Genetik va sitologik xaritalarni o‘zaro taqqoslash xromosoma uzunligi bo‘yicha krossingover chastotalarining har xil ekanligini isbotladi. Bu narsa so‘lak bezining xromosomalarida ko‘rsatib berildi. Drozofilaning hamma to‘rtta politen xromosomalarining genetik xayaratish masalasi qo‘yildi. Xromosomaning birinchi sitologik xaritasini rus olimi F. Dobjanskiy yaratdi. Bu kashfiyotda drozofilaning xromosomalari har xil genlar bilan nishonlandi. Bu genlarning xromosoma genetik xaritasida joylashish dalillariga asoslanib, xromosomalarda translokatsiya ta’siridagi strukturaviy o‘zgarishlar sitologiyasi tadqiq qilindi. Olingan dalillarga asoslanib, marker (nishonli) genlarning xromosomada joylashish tarkibi va ular orasidagi masofa aniqlandi. Olingan dalillarga asoslanib, xromosomaning sitologik xaritasi tuzildi. Oqibatda, xromosomaning genetik va sitologik xaritalarini qiyosiy tahlil qilish imkoniyati yaratildi.
Xromosomaning genetik va sitologik xaritalarini qiyosiy tahlil qilish natijasida quyidagi qonuniyatlar aniqlandi:

• 
  Xromosomaning sitologik va genetik xaritalarida genlarning joylashish tartibi bir xilda namoyon bo‘ladi.
  
• 
  Xromosomaning genetik va sitologik xaritalari orasidagi tafovut xromosomada joylashgan genlar orasidagi masofa ko‘rsatkichining har xillikda namoyon bo‘lishligidadir. Buning sababi xromosomaning turli qismlarida krossingoveming namoyon bo‘lish ehtimolining har xil ekanligidadir.
  
• 
  
• 
  
• 
  

1. 
   Xromosomalar - hujayralardagi genetik ma'lumotni olib yuruvchi DNK va oqsildan tashkil topgan ipga o'xshash tuzilmalar.
   
2. 
   Karyotiplar - odatda ma'lum bir tartibda joylashtirilgan organizm genomidagi xromosomalarning vizual tasviri.
   
3. 
   Sitogenetika - xromosomalarning tuzilishi va funktsiyalarini o'rganadigan fan.
   
4. 
   Genetik o'zgaruvchanlik - bir xil turdagi a'zolarning genetik tarkibidagi farqlar.
   
5. 
   Qiyosiy genomik duragaylash (CGH) - floresan yorliqlash yordamida ikki xil namunadagi DNK tarkibini solishtiradigan usul.
   
6. 
   Yagona nukleotid polimorfizmlari (SNP) - gen yoki DNK hududida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan bitta nukleotiddagi o'zgarishlar.
   
7. 
   Floresan in situ gibridizatsiyasi (FISH) - ma'lum genlar yoki xromosoma hududlarini aniqlash uchun ishlatiladigan usul.
   
8. 
   Meyoz - hujayra bo'linishining bir turi bo'lib, natijada ota-ona hujayradagi xromosomalar sonining yarmi bo'lgan to'rtta qiz hujayra paydo bo'ladi.
   
9. 
   Gomologik xromosomalar - har bir ota-onadan bitta xromosoma meros qilib olingan juft xromosomalar.
   
10. 
    Bog'lanish muvozanati - bu populyatsiyada ma'lum genetik o'zgarishlar tasodifan kutilganidan ko'ra ko'proq sodir bo'ladigan hodisa
    

1. 
   Genetik va sitologik xaritalar o'rtasidagi asosiy farq nima? a) Genetik xaritalar rekombinatsiya chastotalariga, sitologik xaritalar esa mikroskop ostida kuzatilgan fizik o‘zgarishlarga asoslanadi. b) Genetik xaritalar mikroskop ostida kuzatilgan fizik oʻzgarishlarga, sitologik xaritalar esa rekombinatsiya chastotalariga asoslanadi. v) Genetik xaritalar xromosomadagi maxsus genlarni aniqlash uchun, sitologik xaritalar esa xromosoma anomaliyalarini aniqlash uchun ishlatiladi. d) Sitologik xaritalar xromosomadagi maxsus genlarni aniqlash uchun, genetik xaritalar esa xromosoma anomaliyalarini aniqlash uchun ishlatiladi. e) Genetik va sitologik xaritalar mohiyatan bir xil va bir-birini almashtirib turadi. f) Genetik xaritalar xromosoma xususiyatlarini aniqlash uchun DNK ketma-ketligini qo'llaydi, sitologik xaritalar esa xromosomalarni ko'rish uchun bo'yashga tayanadi. g) Sitologik xaritalar xromosomalarning xususiyatlarini aniqlash uchun DNK ketma-ketligini qo'llaydi, genetik xaritalar esa xromosomalarni ko'rish uchun bo'yashga tayanadi. h) Genetik xaritalar sitologik xaritalarga qaraganda aniqroq. i) Sitologik xaritalar genetik xaritalarga qaraganda aniqroqdir. j) Na genetik, na sitologik xaritalar xromosoma tuzilishining juda aniq ko'rsatkichlari emas.
   
2. 
   Xromosomadagi o'ziga xos genlarning joylashishini aniqlash uchun quyidagi usullardan qaysi biri eng yaxshisidir? a) Genetik xaritalash b) Sitologik xaritalash c) Ham genetik, ham sitologik xaritalash d) DNK ketma-ketligi e) Mikroarray tahlili f) Floressensiya in situ gibridizatsiya (FISH) g) Xromosoma bo‘yog‘i h) Janubiy blot i) Shimoliy blotj j) Western blotting
   
3. 
   Genetik xaritalar xromosoma tuzilishining qaysi tomonini o'lchaydi? a) Yadro ichidagi xromosomalarning fizik holati b) Hujayra ichidagi xromosomalar soni c) Xromosomadagi genlar orasidagi rekombinatsiya chastotalari d) Kariotipda kuzatiladigan xromosoma tasmasi e) Tsentromera va telomeralarning joylashishi f) Xromosomalar ichida DNK replikatsiyasining chastotasi va shakli g) Mitoz jarayonida xromosoma kondensatsiyasining chastotasi va shakli h) DNK replikatsiyasida DNK polimeraza faolligi tezligi i) Xromosomada o'ziga xos genlarning mavjudligi yoki yo'qligi j) Xromatin tolalarining zichligi. xromosoma ichida
   
4. 
   Quyidagi usullardan qaysi biri xromosoma anomaliyalarini o‘rganish uchun eng foydali hisoblanadi? a) Genetik xaritalash b) Sitologik xaritalash c) Ham genetik, ham sitologik xaritalash d) DNK ketma-ketligi e) Mikroarray tahlili f) Floressensiya in situ gibridizatsiya (FISH) g) Xromosoma bo‘yog‘i h) Janubiy blot i) Shimoliy blotj j) Western blotting
   
5. 
   Xromosomalarni o'rganishda genetik xaritalar va sitologik xaritalar qanday qilib bir-birini to'ldiradi? a) Genetik xaritalar ma'lum genlar va ularning funktsiyalari haqida ma'lumot beradi, sitologik xaritalar esa xromosoma tuzilishi va xatti-harakatlarini kengroq ko'rish imkonini beradi. b) Sitologik xaritalar ma'lum genlar va ularning vazifalari haqida ma'lumot beradi, genetik xaritalar esa xromosoma tuzilishi va xatti-harakatlarini kengroq ko'rish imkonini beradi. v) Genetik xaritalar va sitologik xaritalar mohiyatan bir xil bo'lib, ortiqcha ma'lumot beradi. d) Xromosomada o'ziga xos genlarning mavjudligi yoki yo'qligini tasdiqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. e) Hujayra ichidagi xromosomalar sonini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. f) Xromosomalar ichida DNK replikatsiyasining naqshini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. g) mitotik xromosoma kondensatsiyasining chastotasi va shaklini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. h) Sentromerlar va telomerlarning joylashuvi va harakatini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. i) DNK replikatsiyasi paytida DNK polimeraza faolligining chastotasi va naqshini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. j) Xromosoma ichidagi xromatin tolalarining zichligini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. h) Sentromerlar va telomerlarning joylashuvi va harakatini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. i) DNK replikatsiyasi paytida DNK polimeraza faolligining chastotasi va naqshini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. j) Xromosoma ichidagi xromatin tolalarining zichligini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. h) Sentromerlar va telomerlarning joylashuvi va harakatini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. i) DNK replikatsiyasi paytida DNK polimeraza faolligining chastotasi va naqshini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi. j) Xromosoma ichidagi xromatin tolalarining zichligini aniqlash uchun genetik xaritalar va sitologik xaritalar talab qilinadi.
   
6. 
   Quyidagilardan qaysi biri sitologik xaritalashning genetik xaritalashdan afzalligi hisoblanadi? a) Sitologik xaritalar genetik xaritalarga qaraganda aniqroq. b) genetik xaritalarga qaraganda sitologik xaritalarni olish osonroq. v) Sitologik xaritalar xromosomalarning fizik tuzilishi va xulq-atvori haqida genetik xaritalardan olish mumkin bo'lmagan ma'lumotlarni beradi. d) Sitologik xaritalar xromosomadagi o'ziga xos genlarni aniqlash imkonini beradi. e) Sitologik xaritalar xromosoma ichidagi o'ziga xos genlarning funktsiyasi haqida ma'lumot beradi. f) Sitologik xaritalar xromosoma tuzilishining vaqt o'tishi bilan o'zgarishini kuzatish uchun ishlatilishi mumkin. g) Turlar orasidagi xromosoma tuzilishini solishtirish uchun sitologik xaritalardan foydalanish mumkin. h) Turlar orasidagi evolyutsion munosabatlarni aniqlash uchun sitologik xaritalardan foydalanish mumkin. i) Sitologik xaritalar xromosoma anomaliyalarining sabablarini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin.
   
7. 
   Nima uchun xromosomada jismonan bir-biriga yaqin bo'lgan ikkita gen genetik xaritada bir-biridan uzoqda ko'rinishi mumkin? a) Ikki gen xromosomaning qarama-qarshi tomonida joylashgan. b) ikkita gen