4-Moul 19-Mavzu: Xromosomalarning genetik va sitologik xaritasini taqqoslash

4-Moul

19-Mavzu: Xromosomalarning genetik va sitologik xaritasini taqqoslash
Reja:
1. Xromasoma genetik xaritalari
2. Mikroorganizmlar genetik xaritalari
3. Xromasomalarning genetik xaritalarini tuzish.
4. Xromosomalarning genetik va sitologik xaritasini taqqoslash

Asosiy tushunchalar:

• 
  Agar genlar boshqa-boshqa xromosomalarda yoki bir xromosomada bir-biridan uzoqda joylashgan boʻlsa, ular mustaqil ravishda irsiylanadi va birikmagan deb aytiladi.
  
• 
  Agar xromosomadagi genlar bir-biriga juda yaqin joylashsa, ular birikkan deyiladi. Bunga koʻra, xromosomadagi yaqin joylashgan allellar yoki gen versiyalari aksariyat holatlarda bir birlik sifatida irsiylanadi.
  
• 
  Genlar bir-biriga qanchalik birikkanligini koʻrish uchun rekombinatsiya chastotasini hisoblovchi genetik chatishtirishlardan foydalanish mumkin.
  
• 
  Gen juftlari uchun birikish foizini topish orqali biz xromosomadagi genlarning tartibi va nisbiy masofalarini koʻrsatuvchi birikish xaritalarini tuzishimiz mumkin.
  

Kirish
Odatda organizmlarda genlarning soni xromosomalar sonidan koʻp boʻladi. Masalan, odamlarda 232323 juft xromosomada taxminan 191919000000000 ta gen joylashgan11start superscript, 1, end superscript. Shunga oʻxshab, genetiklarning sevimli oʻrganish obyekti boʻlgan meva pashshalarida taxminan 131313000000000 ta gen 444 juft xromosomada joylashgan boʻladi22squared.
Natija qanday boʻladi? Har qanday gen ham oʻzining shaxsiy xromosomasiga ega emas. Bu haqiqatga yaqin emas, balki faktdir! Genlar xromosomada qator boʻlib joylashadi va ularning ayrimlari bir-biriga xuddi yopishgandek juda yaqin masofada boʻladi.
Bu genlarning qay tarzda irsiylanishiga taʼsir qiladimi? Ayrim holatlarda bunga javob “ha”. Xromosomalardagi bir-biriga juda yaqin genlar oʻzaro “yopishish” holatiga juda moyil va ularning versiyalari (allellari) juft boʻlib, birikkan holda irsiylanadi.
Bu holat genetik birikish deb ataladi. Agar genlar oʻzaro birikkan boʻlsa, ushbu genlarni chatishtirish natijasida olingan gameta (tuxum hujayra va spermatozoid) va farzandlar nisbati biz oʻrgangan Mendelning mustaqil irsiylanish qonuniga toʻgʻri kelavermaydi. Buning sababini esa quyida koʻrib chiqamiz.