4 reja kirish asosiy qism

50 
 
ifodalar alternativ variantlarni taklif eta oladi. Tajriba rejalarida mavjud bo‘lgan 
ma’lumotlar yaxshi yoritilgan va oson tatbiq etiladigan bo‘lmog‘i lozim.
SHunday qilib, tajribalarni rejalashtirish yangi ma’lumotlar sintezini va 
yangi g‘oyalarni ilgari surishni engillashtirishi mumkin. Bu bilan turli shakldagi 
sarf-xarajatlarni kamaytiradi.
Taktik rejalashtirish, umuman aytganda tajribalarni o‘tkzish usullarini 
aniqlash va ularning samaraliligi masalalari bilan bog‘liq bo‘ladi. Taktik 
rejalashtirish avvalo ikki tipdagi masalalar echimiga bog‘liq bo‘ladi: 1) o‘rnatilgan 
rejimga erishishga ta’sir ko‘rsata oladigan boshlang‘ich shartlarning aniqlanishi; 2) 
tanlanmalarning o‘lchamlarini kamaytirgan holda echimlar dispersiyasini
pasaytirish.
Birinchi masala modelning ishlashining sun’iy xarakterga ega bo‘lishi 
natijasida yuzaga keladi. Model ifodalayotgan real ob’ektdan farqli ravishda, 
imitatsion model epizodik (vaqti-vaqti bilan) ishlaydi. Bu tadqiqotchi modelni 
ishga tushirishi va to‘xtatish, kuzatishlarni bajarish imkoniga ega ekanligini 
anglatadi. Xar gal, navbatdagi tajriba boshlanganda, muvozanat sharoitlariga 
erishishi uchun ma’lum bir vaqt talab qilinadi. Bu esa real ob’ektning ishlash 
shartlariga mos keladi. SHunday qilib, modelning dastlabki ishlash davri modelni 
ishga tushirishning boshlang‘ich shartlari tufayli bir oz buziladi. Masalani xal 
qilish uchun birinchidan, dastlabki davrga mansub bo‘lgan ma’lumotlarni chiqarib 
tashlash (xisobga olmaslik), ikkinchidan, o‘rnatilgan rejimga erishish uchun tadab 
qilinadigan vaqtni kmaytiradigan boshlang‘ich shartlarni tanlash lozim. Aql bilan 
tanlangan boshlang‘ich shartlar o‘tish davrini kamaytiradi yoki to‘la yo‘qotadi. 
SHuning uchun qo‘shimcha ravishda o‘lchashlarni boshlash vaqtin aniqlash talab 
qilinadi.
Taktik rejalashtirishning ikkinchi masalasi tajriba natijalarini aniqligini, 
chiqarilgan xulosalarning ishonchliligini baholash bilan bog‘liq. Bu erda 
shartlarning o‘zgaruvchanligi, tanlanmalarning o‘lchamlari, tajribalarning 
takrorlanuvchanligi kabi savollar tug‘iladi. CHeklangan ma’lumotlar asosida olib 

---