4-sinda qo'shiq o'rgatishda ovoz xususiyatlarini e'tiborga olish shakllari

1.2.To’rtinchi sinfda musiqa darslarining maqsadi va mazmuni

Qo‘shiq aytish murakkab psixologik fiziologik jarayondir. Qo^’Shiq aytganda bola organizimning deyarli hamma a’zolari ayniqsa, tovush hosil qiluvchi artikulyatsiya nafas organlari va nerv tuqimalari nerv sistemasi faol ishtirok etadi. Agar mazkur organlarining biri qo^’shiq aytish jarayonida notug^’ri ishlasa ovoz xosila tizilmasiga va ovoz xosil boiishiga ziyon yetishi mumkin. Shuning uchun vokal malakalarini hosil etishda bu organlaming bir vaqtda o^’zaro aloqada va normal ishlashga erishi zarur. Bu tadbirlar nafasning tekis, osoyishta tutqinli chiqishiga va nutq talaffuzning yaxshi rivojlanishiga katta yordam beradi.

Musiqa o^’quvini O^’Stirish ovozni parvarish qilish va vokal xor malakalarini hosil etishda maxsus vokal mashqlari ya’ni uch tovushli past bosqich yoki yuqori bosqichdagi tovushlari orasida intervallar kvinta yoki oktava miqyosidagi qismlarida qo‘shiq aytib ^‘‘Ovozni maqomga solish” katta ahamiyatga egadir.
Musiqadan savodli qilish vazifasi bolalaming musiqa o‘quvini O^’Stirish asosida ularga qo‘shiqning musiqiy ohangni anglash va tushunishni qo‘shiq so‘zlarini to‘g‘ri aytishni o‘rgatishdir. Musiqa sohasida berilgan barcha nazariy ma’lumotlar notaga qarab qo‘shiq aytish va mashqlar qilish jarayonida mustahkamlanadi.
Xor bo`lib kuylash murakkab psixologiya fîziologiya jarayon hisoblanadi. Vokal xor ishlari bolalami ahloqiy estetik tarbiya uchun o‘qitishning eng aktiv shaklidar. Xor boiib qo<sup>’</sup>shiq kuylaganda bolalami diqqat e’tibori kuchayadi, xotirasi, nutqi rivojlanidi, ovoz diapozoni kuchayadi, musiqiy o‘quvi usadi, rasta davri yengil o‘tadi. Vokal-xor malakalari yildan-yilga shakllanib boradi, har bir darsda qayta-qayta eslatib nazorat qilib turish lozim. Vokal xor malakalarini 6 xil turga bo`linadi.

1. 
   Mashg`ulotda qo`shiq kuylash holati.
   
2. 
   Qo^’shiqchiliknafasi.
   
3. 
   Ovoz hosil qilish.
   
4. 
   Sozlanish.
   
5. 
   Ansamblgajo^’rboiish.
   
6. 
   Talaffuz.
   

Qo`shiq aytishda gavda xolatining to<sup>’</sup>g<sup>’</sup>ri bo<sup>’</sup>lishiga estetik va fïziologik tomondan qarash lozim. Qo<sup>’</sup>Shiqchi biridan eshituvchi diqqatini chalg<sup>’</sup>itadigan keraksiz xarakatlardan o<sup>’</sup>zini xoli qilib, tabiiy majbur boimagan va chiroyli ko<sup>’</sup>rinishga ega bo<sup>’</sup>lishga o<sup>’</sup>rganishi kerak. Qo<sup>’</sup>Shiqchilikda saxnada o<sup>’</sup>zini tutish manzarasi muvaffaqiyat uchun katta ahamiyatga egadir.
Gavdaning to<sup>’</sup>g<sup>’</sup>ri holati ovoz chiqarishdaqo<sup>’</sup>yidagi qoiayliklami to<sup>’</sup>g<sup>’</sup>diradi. Gavdaning erkin, lekin aktiv holati muskullami tovush hosil qilish vazifasini bajarishga safarbar qiladi. Shunday qilib qo<sup>’</sup>shiq aytishda gavdaning to<sup>’</sup>g<sup>’</sup>ri holati qo‘shiqsi uchun prinsipial ahamiyatga egadir.
Qo<sup>’</sup>shiqchilik nafasi. Bu masalada ilmiy izlanishlar shuni ko‘rsatdiki, qo‘shiq aytishjarayonida nafasning bir turi bo‘lib qafiy ravishda ijro qilish mumkin emas. Qo‘shiqdan aralash nafas ishalatiladi. Nafas chiqarish qcfshiq aytishda katta rol uynaydi. Bolalarga murakkablatirmasdan tushuntirib maqsadga muvofiq o‘qituvchi bolalarda qo‘shiq nafasi oddiy fiziologiya nafasni farqi birligini yaxshi anglash bilish kerak. Chunki guruh bolalarida nafas organlari edi rivojlanish darajasida boTganligi uchun ulami ko‘proq nafas gimnastikasi bilan shug‘ullantirishi ovozni tezroq qo‘shiq uchun shaklalnishga sabab boTadi.
Ovoz hosil qilish uchun mayin va yoqimli kuylay olish kerak. Og<sup>c</sup>ir sur’atdali qo‘shiqlarni kuylaganda ortiqcha chuzib, asaming xarakterini bushashtirib yubormaslik zarur. Tez sr’atli asarlarda shoshmaslik, ovoz mayinligini yo‘qotmadan maqsadga muvofiqdir. Liga bilan birlashtirgan notalami ea kuylay olish kerak. Unlilarni to‘g‘ri talaffuz etish undosh tovushlami esa burro va aniq talaffuz qilish maqsadga muvofiqdir. Kuylaganda og`izning yumaloq bo‘lishgae’tibor berish kerak.
O‘zbek tilida talaffuz qilinadigan unlilami “u” tovushiga yaqinroq qilib yaqinroq qilib aytishbariq qattiq va nozik ovozda kuylashga yo‘l qo‘ymaslik kera. Tovush hosil qilish uchun artikulyatsiya organlarini erkin harakatlantirish, lablar va tillalami faol tutish zarur. Unli tovushlarni talafuz etganda og‘iz va lablaming ochilishi holatiga e’tibor berish maqsadga muvofiqdir. Unlilarni yumaloq qilib kuylay olish kerak.tovush tembrining bir xilligiga erishish uchun tovushni bir maromda va unisonda kuylash olish zamr.o‘rtacha dinamikida mayin,yumshoq kuylash, mantiqiy urg‘ular bera olish maqsadga muvofiqdir.