417-guruh bitiruvchisiJaloldinova Gulnozaning “Masalani matematik modellashtirish orqali mustaqil fikrlashga o`rgatish”

M₀ -boshidagi pul; M₁-oxirida olinganpul ; R-foiz miqdori.
Uholdabuko`rsatkichlarorasidagimunosobatni M<sub>1</sub> = M <sub>0</sub>(1 + R / 100) ko`rinishida(yozish mumkin model).Bu munosobatdanmasalaningshartigako`raM 0=10000 $
2.Agarzavodniqaytajihozlashtirishnatijasidao`rtachaishlabchiqarish20 %gaortibzavod1200 donamahsulotchiqarayotganbo`lsa,zavodningoldingiishlabchiqarish hajmi qandaybo`lgan ?
Yechish.
Huddioldingimasaladagidekbelgilashlarkiritamiz.
Q ₀-boshlang`ichishlabchiqarish hajmi ;
Q <sub>1</sub>-oxirgi ishlabchiqarishhajmi ;
R-ishlab chiqarishning o`sishkoefitsenti foizi.
U xolda
Q ₁= Q ₀( 1 + R /100)
Bu yerdan
Q ₀=Q/ (1 +(R / 100)) = 12000 $ /1.2= 10000 $
Har ikkalamasalagamosmodellarnivanatijalarnisolishtirsak,uholda
Y = x₁( 1 + x₂ / 100 )
( bu yerdax₁,x₁va
Yqandaydiro`zgaruvchimiqdorlar)matematikmunosobatdanfoydalanayotganimizni ko`ramiz.Misoldagimiqdorlarningsonliqiymatlarihambirhilbo`lishigaqaramayoxirgi modelhar xiliqtisodiymasalalarni aksetuvchimatematikmodeldir. Shundayqilib,matematikmodellarva uslublarmazmunanmutlaqoharxiliqtisodiyjarayonlardaishlatilishi mumkin.
a)Modellarnisinflashtirish. Modellashtirishva modellaro`ziningturlisohalardagitadbiqlarigaqarab,moddiyvaabstraktdebataluvchi sinflarga bo`linadi.
Moddiy modellarasosan o`rganilayotganob`ektvajarayonnigeometrik,fizik,dinamikyokifuksional xarakteristikalarningifodalaydi.Masalan, ob`ektningkichiklashtirilgan maketi(masalan,litsey, kollej, universitet)va turli xil fizik,ximikva boshqaxildagimaketlarbunga misol bo`la oladi.Bu modellaryordamidaturli xiltexnologikjarayonlarni optimalboshqarish, ularni joylashtirish vafoydalanishyo`llari o`rganiladi.Umuman olganda,moddiymodellartajribaviyxarakatga ega bo`lib,texnika fanlaridakengqo`llaniladi.
Ammomoddiymodellashtirishdaniqtisodiymasalalarniyechish
uchunfoydalanishdama`lumchegaralanishlar mavjud
.Masalan,halqxo`jaliginibirorsohasinio`rganish bilanbutuniqtisodiyob`ekthaqidaxulsachiqarib bo`lmaydi. Ko`pginaiqtisodiy masalalaruchunesamoddiymodellaryaratishqiyinbo`ladivaxarajattalab etadi.
Abstrakt (ideal)
modellarinsontaffakuriningmahsulibo`lib,ulartushunchalar,gipotezalarvaturli xilqarashlarsistemasidaniborat . iqtisodiytadqiqotlarda,boshqarish sohalarida, asosanabstractmodellashtirishdanfoydalaniladi.
Ilmiybilishda abstrakt modellarma`lumtillargaasoslanganbelgilarmajmuidaniborat .O`znavbatida, belgili abstractmodellarmatematikva logictillarshaklidagimatematiklogikmodellarniifodalaydi.
Matematikmodellashtirish turli xiltabiatli, ammobirxil matematik bog`lanishlarniifodalaydiganvoqeavajarayonlargaasoslangantadqiqotusulidir .
Hozirgi paytda
matematikmodellashtirishiqtisodiytadqiqotlarda,amaliyrejalashtirishdavaboshqaris hdayetakchio`rinegallab,kompyuterlashtirish bilanchambarchasbog`langan.
Matematika,kompyuterlashtirishsohalari, umumuslubiyvapredmetfanlarning rivojlanishinatijasidamatematikmodellashtirishshakllarivujudgakelmoqda.
Ob`ekt( jarayon, voqea) ningmatematik modelikamida ikkitaguruhelementlarinio`zichiga olaganmatematik masaladaniborat bo`ldi. Ulardanbirinchisi -ob`ektninganiqlashishi kerakbo`lganelementi
( y= ( y<sub>i</sub>) vektorningkoordinatalari ),ikkinchisi esa ma`lum shartlar asosidao`zgaradiganelementlar (x = (x<sub>i</sub>)vektorelementlari ).
Matematik modellar o`ziningtashqishartlari,ichkivatopilishi zarurbo`lgan elementlari bo`yicha funksional va strukturaliqismlargabo`linadi.
Funksional model -Xga qiymat berib, Y ning qiymatini olish bo`yicha ob`ektning o`zgarishiniifodalaydi. Bunda Y = D (X) bog`lanish mavjudbo`ladi.
Strukturali modellarob`ektningichki tuzilishi ichki tuzilishini,uning tuzilishi qismlarini,ichki paremetrlarini,ular orasidagi bog`lanishlarni ifodalaydi. Strukturali modellarning eng ko`p tarqlgani quyidagilardan iborat:
a)hamma no`malumlar ob`ektningtashqi shartlari funksiyalarishaklida
ifodalanadi: