5- amaliy mashg’lot. Elektron tarozi yordamida barglardagi kunlik transpiratsiya jadalligini aniqlash

Transpiratsiya. Transpiratsiya-barg tuzilishi organ sifatida. Transpiratsiya boshqariluvi. Barg og’izchalari odatda barg umumiy yuzasining 0,5-2% tashkil qiladi. Ammo ushbu barg og’izchalari orqali bug’langan suvning miqdori, ochiq suv yuzasidan bug’langan suv miqdoriga tengdir. Bu holat Stefan qonuni bilan ifodalanishi mumkin, ya'ni gazlarning kichik teshikchalardan diffuziya sintezligi shu teshikchalar diametri va aylanasiga to’g’ri proporsional bo’lib ularning umumiy maydoniga bog’liq emas. Barg og’izchalari o’lchamiga uni hosil qilgan tutashtiruvchi hujayralar va unga yaqin bo’lgan hujayralar holatlarining ta'siri kattadir. Masalan, ushbu hujayralarning turgor holatiga o’tishi barg og’izchalarining ochilishiga olib keladi. Barglar og’izchalarining harakatiga ko’proq havoning namligi, yorug’lik, harorat, hujayra oraliqlaridagi CO₂ bosimi, ionlar nisbati, fitogormonlar va nihoyat o’simlikning suv bilan ta'minlanishi katta ta'sir qiladi. Barg og’izchalari o’lchamlari va holatlarini boshqariluvida asosan ikkita, ya'ni gidropassiv va gidrofaol holatlarni ko’rish mumkin. Barg og’izchalarining gidropassiv ochilishi kuchsiz suv etishmaganda ro’y beradi. Bunda barg og’izchalari atrofidagi tutashtiruvchi hujayralarga ular atrofida joylashgan hujayralarning turgor bosimining pasayishi natijasida ularning siquvchi kuchining barg og’izchalarga nisbatan kamayishi natijasida ular ochiladi. Barg og’izchalarining gidropassiv yopilishi esa uni o’rab turgan hujayralarning to’la turgorga o’tishi sababli ro’y beradi, ya'ni ularning qattiq siqishi natijasida barg og’izchalari yopilishi mumkin. Barg og’izchalari holatining boshqariluvida xloroplastlar ham qatnashadi, chunki, barg og’izchalari atrofidagi hujayralar o’zlarida ko’p xloroplastlar tutganligi sababli va ushbu xloroplastlarda uglevodlar biosintezining jadalligi tufayli bu hujayralarning so’rish kuchi ortib, ularning suv yutilishiga olib keladi. Bu esa o’z navbatida barg og’izchalarining ochilishiga olib keladi. Barg og’izchalarining ochilishi va yopilishiga hujayra oraliqlaridagi CO₂ miqdori ham katta ta'sir ko’rsatadi. Masalan, agarda barg og’izchalari ostida CO₂ miqdori 0,03% dan kamayib ketsa, tutashtiruvchi hujayralarning turgori oshib ketadi va ular ochiladi. Agar atmosfera havosida CO₂ miqdori ko’payib ketsa ham barg og’izchalari yopiladi. Masalan, tungi vaqtlarda fotosintez jarayonining bo’lmasligi va nafas olish natijasida barg to’qimalari oraliqlarida CO₂ miqdori ko’payib ketadi va barg og’izchalari yopiladi. Binobarin, barg og’izchalari holatining boshqariluvida bir biriga bog’liq ikkita fiziologik jarayon, ya'ni fotosintez va suv almashinuvi jarayonlari qatnashadi. Barg og’izchalarining gidrofaol yopilishi esa o’simliklardagi transpiratsiya jadalligi, ildizlarga yutilayotgan suv miqdoridan oshib ketganda, ya'ni suv muvozanati (Suv muvozanati yutilgan suv-transpirasiyalangan suv) buzilganda ro’y beradi.