5 a 110301-Kimyo o’qitish metodikasi

 
2.9.Korroziyaga qarshi himoyadagi muommolar 
Hozirgi paytda korroziyaga qarshi himoya metallga, muhitga va
har ikkalasiga birgalikda ta’sirlar orqali amalga oshiriladi.
Respublikamizda neft va gaz konlarini qazish va ulardan foydalanish
uchun mo’ljallangan jihozlar va qurilmalar yillar o’tish bilan korroziya 
natijasida eskirib bormoqda. Ularni almashtirish va boshqa turdagi 
himoya vositalarining qo’llanilishi ko’plab iqtisodiy xarajatlarni talab 
qiladi. Shuning uchun respublikamizda mavjud imkoniyatlardan 
foydalanilgan holda , asosan korroziyaga qarshi himoya vositalarini
ishlab chiqishi, sinash va qullash zaruriyati tug’ilmoqda. Bu borada 
tezkorlikda amalga oshiriladigan tadbirlar quydagilar hisoblanadi.
- zaruriy tadbirlarga javob beruvchi aniq xossali lakbo’yoq 
materiallari, mastikalar, ingbitorlar ishlab chiqish; 
- jihozlar va ularning detallarini germitizasiyalash, kiritish; 
- muhitni kislorodsizlantirish ; inert muhitlar hosil qilish;
- zaruriy baterisidlar, fungisidlar kabilar ishlab chiqish va boshqalar. 
Shuningdek, jihoz va uskunalarni ishlash texnologik rejimlarini
neftgaz maxsuloti tarkibi ta’siriga bog’liq ravishda o’rganilib, ularning 
ishlash davriyligi va davomiyligini ishlab chiqish orqali ham
korroziya tezligini kamaytirish imkonlari mavjud 

---

2.10.Korroziyaga chidamli rangli metallar 
Mis yuqori elektr va issiqlik o’tkazuvchanligi, yaxshi 
korroziyabardoshligi kabi xossalarga ega.Misning normal elektrod 
potensiali; Cu

Cu+ jarayon uchun +0,52B, Cu

Cu2+ jarayon uchun
+0,35B bo’lganligi uchun Cu2 ionlarining hosil bo’lishi ehtimoli 
katta. Misning 3% li NaCl eritmasida doimiy patensiali +0,05B, 1n. 
HCl eritmasida +0,15B. Xona haroratida quruq Cl, Fe, Br va I 
misning korroziyasiga seilarli ta’sir qilmaydi, namlik oshganda ular 
agressuvlashadi. Oltingugurt va uning birikmalari , hamda ammiak va 
uning birkmalari misni kuchli yemiradi. Havoda va suvda mis chidamli
hisoblanadi. Oksidlovchi muhitlarda (HNO
3
; H2SO
4
) mis tezda 
korroziyaga uchraydi. Mis kislorod bilan Cu2 hosil qiladi, bu esa 
uning texnologik va korrozion xossalariga salbiy ta’sir qiladi. Mis 
asosida muhit sanoat qotishmalari ( latunlar, bronzalar va b
qotishmalar) olinadi. Tarkibida 15% Zn bo’lgan latun oltinsimon 
rangga ega, atmosfera korroziyaga qarshi chidagani, uchun oltin 
o’rniga medal va badiiy buyumlar tayyorlash uchun ishlatiladi. Latun 
tarkibiga 1,5% gacha qurg’oshin (Pv) qo’shilgan qotishma dengiz 
suvida korroziyaga qarshi yaxshi chidaydi, shuning uchun dengiz 
(admiral) latuni ham deb ataladi.. Latun tarkibida ruxning 20…..30% 
bo’lishi korrozion darz ketishga olib ketishi sababli uning tarkibida 
kremniy (0,5%) va marganiy (1%) qo’shiladi. Misning qurg’oshin , 
alyuminiy, kremniy, berilliy, kadmiy,xrom va boshqa elementlar
bilan qotishmalari bronzalar deb ataladi. Bronzalar yuqori kimyoviy
bardoshlikka ega. Bronzalar ichida kemniyli bronza quymalari eng 
yuqori bardoshlikka ega.
ALYUMINIY. 
Sanoatda ishlatilishi bo’yicha Fe dan keyin 2 o’rinda turadi. 
Alyuminiyning normal elektrod potensiali -1,67B, termodinamik
jihatdan faol hisoblanadi. Passivlanish qobiliyati natijasida suvda ,
atmosfera sharoitlarida , neytral va kuchsiz kislotali eritmalarda
chidamlidir.Alyuminiy sirti passiv holatda Al 
2
O
3
yoki Al 
2
O
3
H 
2
O dan
iborat yupqa qatlam bilan qoplangan bo’ladi. Alyuminiy gazli 
muhitlarda erish haroratigacha (6000 C) turg’in bo’ladi. Alyuminiy 
HCl, HClO
4
, H
2
PO
4
ishqorlar, oxak va betonlarda chidamsiz. 
Alyuminiy va uning qotishmalari ( kimyoviy bo’yoqlar bilan) sanoatda
keng qo’llaniladi. ` Texnik alyuminiy korroziyaga chidamli,
payvandlanuvchan bo’lganligi uchun har xil quvurlar, kabellar,
eshiklar, sut uchun sisternalar va b. yuklanishlar bo’lmagan

---

konstruksiyalar tayyorlashda ishlatiladi. Alyuminiyning duralyumin,
silumin kabi quyma qotishmalari, granula va kukun ko’rinishdagi 
qotishmalari hozirgi paytda keng ko’lamda qo’llaniladi.
MAGNIY VA UNING QOTISHMALARI. Magniy korroziyabardosh 
metall hisoblanadi. 
Uning turg;in potensiali -2,37 B, 0, 5 n HCl eritmasidagi stasionar 
potensiali -1,45B . Manfiy elektrokimyoviy potensiali bo’lishiga 
qaramasdan passivlanish qobiliyati yuqori korroziyabardoshligini 
belgilaydi. 
Magniy 
xromli 
va 
vodorod 
bariy
kislotalar ishqorlarda, atmosfera va distillangan suvda chidamli,
kuchlanishlar ta’sirida tezda darz yeydi. Magniy kimyoviy faol 
bo’lganligi uchun havoda MgO oksid qatlamini hosil qiladi. Bu oksid
qatlami himoyalash qobiliyatiga ega emas, shuning uchun sirti lak 
bo’yoq bilan surtiladi. Magniy qotishmalari zichligi kam, yuqori 
solishtirma 
mustahkamlikga 
ega 
va 
tebranishlarni 
yaxshi
sundiruvchanligi uchun aviasiya va raketa texnikasida keng 
qo’llaniladi, tok manbalari uchun anodlar tayyorlanadi.