5-amaliy mashg`ulot o’lchamlarni qo’shimcha sozlash orqali avtomatik tekshirish

1-rasm. Avtomatik tekshirish sxemalari: 
1-detal; 2-o’lchash uchligi; 3-o’zgartkich; 4-schyotChik; 5-signalizasiya; 6-
oraliq zveno; 7-ijrochi mexanizm 
Ishlangan detallarni avtomatik tekshiradigan qurilmalar odatda stanok 
yaqiniga qo’yiladi. Bu qurilmalar tekshirish opera- siyalarini va qator boshqa 
ishlarni bajaradi. Operatsiyadan keyingi tekshiruv tekshirish qurilmasiga 
sovituvchi suyuqlik, titrash, stanokning elastik va temperatura deformatsiyalari 
ta’sir qilmaydigan sharoitda o’tkaziladi. 
O’lchanadigan impulsni o’zgartiradigan elektr kontaktli o’zgartkichi bor 
tekshirish avtomati (2-rasm) quyidagicha ishlaydi. 
Surgich 14 tekshirilayotgan detal 10 ni bunker 15 novidan birlamchi 
o’zgartkich 1 ning o’lchash uchligi ostiga keltiradi va to detal tinchib, 
tekshirilgunga qadar shu holatda tutib turadi. Tekshirish tugashi oldidan uzgich 
tutashib o’zgartkichni elektron blok 3 ga ulaydi. 

---

2-rasm. Tekshirish-saralash avtomatining sxemasi. 
3-rasm. Elektr kontaktli o’zgartgichi bor tekshirish avtomatining 
sxemasi. 
Agar detalning o’lchamlari yo’l qo’yilgan kattalikda bo’lsa, u holda 
birlamchi o’zgartkich 1 ning kontaktli richagi kontaktlar 2 ga tegmasdan o’rta 
vaziyatni egallaydi. Zaslonkalar 8 va 10 yopila- di. Surgnch 14 detal 13 ni nov 12 
ga surib tushiradi va u berk zaslonkalarda dumalab tayyor mahsulotlarga 
mo’ljallangan ochiq yashik 4 ga tushadi. 

---

Agar detalning o’lchami yo’l qo’yilgan eng katta o’lchamdan katta bo’lsa, 
yuqorigi kontakt ishlab ketadi, shunda elektromagnit 9 ham ishga tushib zaslonka 
10 ni ochadi (brak «+»). Agar detalning o’lchami, sxemada ko’rsatilgandek, 
keragidan kichik bo’lsa, pastki kontakt ishga tushadi, elektromagnit 6 yakorni 
tushiradi, prujina: 5 zaslonka 8 ni burib brak («-») detal tushadigan yashik 7 ning 
teshigini ochadi. 
Aktiv tekshirish usuli eng ilg’or usuldir. Aktiv tekshirish; usullaridan 
foydalanilganda stanok avtomatik rostlash sistemasiga aylanib, odamni tekshirish 
ishlaridan ozod qiladi, ishlanayotgan detallar o’lchamlarining zarur aniqlikda 
chiqishini ta’minlaydi. 
Detal o’lchamlarining aniqligi bevosita yoki bilvosita analiz qilinishi 
mumkin. Birinchi holda detalning o’zi tekshiriladi, ikkinchi holda esa asbob yoki 
stanok ish organlarining holati tekshiriladi. Aktiv tekshirishni detalga ishlov 
berilmasdan avval, ishlov berayotgan paytda va ishlov berib bo’lgandan keyin 
o’tkazish mumkin. 
Detallarni ishlashdan oldin tekshirish qurilmalari himoya-blokirovkalash 
qurilmalariga kiradi (3-rasm, a). Bu qurilmalar ishlash uchun keltirilayotgan 
detallar 2 ni tekshirishga imkon» beradi; shunday qilinganda kesuvchi asbob 4 yoki 
stanok 5 mexanizmlari sinishining oldi olinadi. Bu qurilma birlamchi o’zgartkif 1 
ni boshqaruvchi mexanizm 3 yordamida yaroqli zagotovkalar 6 ni stanokka 
o’tkazib Yuboradi va yaroqsiz zagotovka 7 (brak «+») yoki 8 ni (brak «-») 
stanokka o’tkazmaydi yoxud uni to’xtatib qo’yadi. Bunday qurilmalar ba’zan 
o’lchash zaslonkalari deb yuritiladi. 
Ishlov berish jarayonida avtomatik tekshiruvchi qurilma (8.17-rasm, b) detal 
o’lchamining o’zgarishini unga ishlov berish jarayonida birlamchi o’zgartkich 4 
bilan tekshiradi. Birlamchi o’zgartkich uch kontaktli skoba 5 ga o’rnatilgan. 
Qo’yim olib tashlangach, o’zgartkich 4 kuchaytirgich 1 orqali stanokning ijrochi 
qurilmasi 7 ga. ishlov berish rejimini o’zgartirish, ya’ni xomaki jilvirlashdan 
tozalab jilvirlash, keyin esa o’lchamiga yetkazish rejimiga o’tish haqida komanda 
beradi. Detal 6 ning o’lchami belgilangan qiymatga yetganda stanok avtomatik 
tarzda ishdan to’xtaydi. Ishlov berayotganda signal lampalari 3 yongan vaqtda 
pribor 2 ning ko’rsatgichlariga qarab detal 6 ning o’lchamlarini bilib olish 
mumkin. 

---