5-bo’lim 7-ma’ruza: atom fizikasi. I. Mashg’ulotning maqsadi

Yadroning bog’lanish  va solishtirma bog’lanish energiyasi. Yadro kuchlari 

 

Yadroning  massalarini  eng  aniq  o’lchash  natijalari  shuni  ko’rsatadiki, 

yadrroning tinchlikdagi massasi M uni tashkil qilgan protonlar bilan neytronlarning 

tinchlikdagi massalari yig’indisidan hamisha kichik bo’ladi: 

M

Zm

Nm

Zm

A

Z m

p

n

p

n











(

)

.   (5.1) 

 

Yadroni  alohida  nuklonlarga  to’liq  ajratish  uchun  zarur  bo’lgan  energiya 

yadroning bog’lanish energiyasi deyiladi va  u quyidagi ifodadan topiladi: 





W

Mc



2

                (5.2) 

bunda 



 - massa defekti deb ataladi va u  



















m

Nm

M

Zm

A

Z m

M

p

n

p

n

(

)

        (5.3) 

dan topiladi. (5.3) dan foydalanib (5.2) ni ko’rinishini  

 





W

Zm

A

Z m

M c

p

n









(

)

2

           (5.4) 

ga o’zgartiramiz. 

 

Bitta  nuklonga  to’g’ri  keluvchi  yadroning  bog’lanish  energiyasi  yadroning 

solishtirma bog’lanish energiyasi  ( 



 ) deyiladi. 









W

            (5.5) 

 

Nuklonlar  o’rtasida  ta’sir  etuvchi  va  yadroning  turg’unligini  ta’minlovchi 

kuchlarga  yadro  kuchlari  deyiladi.  Yadro  kuchlari  gravitatsion  va  elektromagnit 

ta’sirlashuv kuchlaridan farqli o’laroq, o’ziga xos kuchlar bo’lib hisoblanadi.