5-bo’lim 7-ma’ruza: atom fizikasi. I. Mashg’ulotning maqsadi

Elektron spini. Atom sistemasini xarakterlovchi kvant sonlari.Pauli prinsipi 

 

Yadro atrofida orbita bo’ylab aylanayotgan elektron  impuls  momentiga ega 

bo’lib,  u orbital moment  ( 

l



 ) deb yuritiladi. Uning modulini 

l

l l









(

)

1

           (3.1) 

orqali topiladi. Buerdagi  l kattalik orbital kvant soni bo’lib, u 

l

n





0 1 2

1

, , ,...

 ( n – 

bosh kvant soni ) qiymatlarni qabul qiladi. 

---

 

Elektron orbital momentini Z o’qidagi proeksiyasi uchun  

l

m

Z





                     (3.2) 

o’rinli  bo’ladi.  Bu  yerdagi  m  magnit  kvant  soni  deb  atalib,  u 

m

l



 



0 1 2

;

;

;...;

 

qiymatlarni qabul qiladi. 

 

Energetik sathlarning ajralishini tushuntirish  uchun 1925-yilda Gaudsmit va 

Ulenbeklar  elektronlar  xususiy  orbital  moment  (  spin  –  s  )ga    ega  bo’lishi 

to’g’risidagi  farazni  ilgari  surdilar.  Keyinchalik  tajribalar  elektronning  spini 

mavjudligini isbotladi. Spin  

s

s s









(

)

1

           (3.3) 

asosida aniqlanadi, bunda  s – cpin kvant soni bo’lib, elektron uchun 

1 2

ga teng. 

 

Kvant mexanikasining qonunlaridan yana biri Pauli prinsipi hisoblanadi. Bu 

prinsip quyidagicha ta’riflanadi: Atomda yoki biron-bir kvant sistemada to’rtta n, l, 

m  ,s  kvant  sonlariga  ega  bo’lgan  ikkita  elektron  bitta  kvant  holatida  bo’lishi 

mumkin emas. Mendeleev davriy sistemasining to’ldirilishida Pauli prinsipi asosiy 

rol o’ynaydi.