5-bo’lim 7-ma’ruza: atom fizikasi. I. Mashg’ulotning maqsadi

Atom yadrosining tarkibi 

 

Rezerford  tajribalaridan  yadro  atomning  asosiy  massasini  o’zida 

mujassamlashtirgan    musbat  zaryadli  zarra  ekanligi  aniqlandi.  1919-yilda 

Rezerford  elektrondan  keyingi  elementarr  zarracha  -    protonni  kashf  etdi.  Proton 

massasi  elektron  massasidan  1836,1  marta  katta  bo’lgan,  elektr  zaryadi  elektron 

zaryadiga,  spini  esa 

s  1 2

  ga  teng  bo’lgan  musbat  zaryadli  turg’un  elementar 

zarra. 

 

1920-yili Rezerford massasi proton massasiga teng bo’lgan neytral zarracha 

mavjudligini  taxmin  qildi  va  u  1932-yilda  ingliz  fizigi  D.  CHedvik  tomonidan 

aniqlandi.  Bu  zarrachani  neytron  deb  ataldi.  Keyinroq  atom  yadrosi  proton  va 

neytronlardan tuzilgan deb, ularni birgalikda nuklonlar deb nomlandi. 

 

YAdrodagi nuklonlar soni A yadroning massa soni bo’lib, neytronlar soni  

N

A

Z





          (4.1) 

dan topiladi, bunda Z - protonlar soni. 

 

Yadroni belgilash uchun   

Z

X

A

 belgilash ishlatiladi. 

 

Yadrodagi  protonlar  soni  o’zgarmaydigan  yadrolar  guruhiga  izotoplar 

deyiladi. Masalan:  

1

H

1

,  

1

H

2

,  

1

H

3

. 

 

Yadrodagi  neytronlar  soni  o’zgarmaydigan  yadrolar  guruhiga  izotonlar 

deyiladi. Masalan:  

1

H

3

,  

2

He

4

,  

3

Li

7

, 

 4

Be

8

. 

 

Massa  soni  o’zgarmasdan  qoladigan  yadrolar  guruhiga  izobarlar  deyiladi. 

Masalan:  

1

H

3

,  

2

He

3

,  

18

Az

40

, 

 20

Ca

40

. 

V-Nazorat savollari: 

1.   Atomning murakkab tuzilishini tasdiqlovchi xodisalarni ayting. 

2.   Rezerfordning  zarrachalar bilan o’tkazgan tajribasini tushintiring.  

3.   Rezerford atomining plonitar modelini tushuntiring .  

4.   Bor postulatlarini ta’riflang.  

5.   Atomning Bor –Rezerford modelini tushuntiring.  

6.   Vodorod atomining spektor chiqish qonunlari tushuntiring. 

---

7.   Bor nazariyasining qanday kamchiliklari bor. 

8.   Bor postulatlarining mazmuni nimadan iborat. 

9.   Atom spektorlari deb nima aytiladi. 

10. Chiqarish va yutilish spektorlari nima. 

11. Tutash chiziqli yo’l-yo’l spektorlari qanday hosil bo’lidi. 

12. Spektral analiz nima. 

13. Spektroskob qanday asbon? 

14. Lazer deb nimaga aytiladi. U qanday hosil qilinadi. 

15. Lazerlar qanday amaliy ahamiyatga ega.