5-Laboratoriya jumısı. Mavzu: Miytoz hám Meyoz prossesleri. Kletkalardiń bóliniwi hám áhmiyeti

2. Kletkalardiń amitoz bóliniwi
Amitoz yamasa tuwrı bóliniwdi birinshi ret baqlaǵan Dyumorte (1832), al Mol (1835) sabaqlı vodorosellerdi tolıq súwretledi. Amitoz bóliniwde (processinde) tartılıw sabaqları payda bolmaydı. Xromosomalardıń spirallanıwı da bolmaydı. Sonlıqtan da onıń tarqalıwın baqlawǵa bolmaydı. Kópshilik waqıtları amitozda yadro kúshli sozılıp, ortasında tez jińishkeriw payda bolıp úziledi hám kletka eki yadrolı, bir yadrolı eki kletkaǵa bólinedi. Ayırım waqıtları citotomiya irkilip yamasa bolmaydı, sol sebepli kóp yadrolı kletkalar payda boladı.
Amitoz – túrli processti qamtıytuǵın ulıwma túsinik. Amitoz generativlik, degenerativlik hám reaktivlik boladı.
Generativlik amitoz ápiwayı organizmlerde anıq kórinedi. Bul endomitozdıń dawamı bolıp, xromosomalar spirallanbaydı. Qádimgi mikroskopta kórinbeytuǵın teń xromosomalar bir-birinen iyterilip yadronıń amitoz bóliniwin boldıradı. Solay etip, DNK molekulaları kletkalarǵa teńdey bólinedi. Usınday usıl menen kóbeyiwshi ápiwayılarda makronukleus bóliniw aldında kúshli úlkeyedi jáne 40 subnukleuslerge bólinip, hár birinde DNK tolıq jıyıntıǵı boladı. Solay etip, analıq kletkalardıń tarqalıwında tolıq subbirlik alǵan teń kletkalar payda boladı. Bularda xromosomalardıń spirallanıwı bolmay, sintetikalıq processti toqtatpay-aq kletkalardıń tez kóbeyiwine múmkinshilik berip, bul kópshilik parazitlerde ushırasadı.
Kól baqası búyrek ústi qabıǵı kletkaları gipofiz gormonı arqalı titirkendirilip amitoz bólinedi. Bóliner aldında kirpiksheler buzılıp, al bazal denesheleri centriomaǵa aylanadı. Centriol ekilenip, centrosomaǵa aylanıp kompleks Goldji quwıqshaları menen qorshaladı. Keyin csentriollardan mikrotrubkalıq tarqalıwlar payda bolıp, bul mitozlıq tartılıwdıń mikronayları menen uqsas boladı. Bul tartılıw yadroda tereń oyıqlar payda etip, onıń tartılıwına baylanıslı yadro qıysayadı hám ekige bólinedi. Eki yadrolı bolǵan kletka orayında Goldji kompleksi quwıqshaları toplanıp, keyin ekige bólinip, peregorodkanı payda etip, kletkanı ekige bóledi. Hár bir kletka qalǵan tsentropol` qaytadan kirpikshelerdi payda etedi.
Degenerativlik amitoz mitoz bóliniw uqıplılıǵın joǵaltqan qáliplesken kletkalarda bayqaladı. Bul qubılıstıń da tiykarında sintetikalıq processti kúsheytiwshi poliploidiya jatadı. Bunda qádimgi jaǵdayda kóp yadrolı kletkanıń payda bolıwı menen tamamlanıp, geyde citotomiyada bayqaladı. Bunda DNK molekulaları anıq bóliniw mexanizmi bolmay, bul bóliniw generativlik áhmiyetke iye bolmay, kletka óleri aldında bayqaladı. Sonlıqtanda bunı degenerativlik amitoz dep geyde mitoz bóliniwde oyanadı. Bunday amitozlar ótkinshi epiteliya kletkalarında da bayqaladı.
Reaktivlik amitoz toqımalardıń buzılıp, titirkeniwi menen kletkalardıń kúshli aktivleniwi menen boladı. Bunda yadro tez ulıwma bóliniwi menen kórinedi. Bunda payda bolǵan teń yadrolar tez buzıladı. Sonlıqtanda bul protsess kópshilik jaǵdayda abortivlik xarakterde boladı. Zıyanlanǵan toqımalardıń qálpine keliwi yadronıń reaktivlik túri bóliniw ornına kelgen mitoz benen iske asadı. Bul zıyanlanǵan nervlerde jaqsı kórinedi.
Solay etip, amitozda yadroda mitozlıq apparat payda bolmaydı hám xromosomalar spirallanbaydı.