5-Laboratoriya jumısı. Mavzu: Miytoz hám Meyoz prossesleri. Kletkalardiń bóliniwi hám áhmiyeti

Bólim boyınsha jumıslardı orınlaw
At askaridasınıń, meduzanıń, aksolotldiń, piyazdıń hám t.b. bólinip atırǵan kletkalarınıń mitoz fazaları stadiyalarındaǵı mitotik apparat hám xromosomalar komponetleriniń submikroskopiyalıq dúzilisin kórsetiwshi preparatlardan, elektron mikrosúwretlerden úyrenip, sızıp alıń.
1-jumıs. At askaridası jatırınıń 7-10 mkm kesimi Geydengayn boyınsha temir gematoksilin menen boyalǵan preparatında mitozdıń barlıq stadiyaların at askaridası máyek kletkası preparatınan kórsetiwge boladı. Máyek kletkalar qabıq penen qaplanǵan. Blastomerlerdiń bólshekleniwi qabıq ishinde ótedi. Bunda eki, úsh, tórt blastomerlik stadiyalardı kóriń. Bólinbegen kletkalarda yadro, kletka orayı, geterogenlik, citoplazma jaqsı kórinedi.
2-jumıs. №17. Preparat. Haywanat kletkalarındaǵı mitoz. Aksolotl bawırı (G.E.).
Haywanat kletkalarında mitoz, ósimliklerdegi mitozǵa qaraǵanda morfologiyalıq jaqtan ayırıladı hám tartılıw jipsheleriniń qáliplesiw usılı menen ózgeshe boladı.
Haywanat kletkalarında centrosom hám bóliniw jipsheleriniń qatnası menen jaqsı kórinedi. Profazada centrosoma háreketlenip, ekige bólinedi. Bólingen centrosomalar eki tárepke ketip, aralarında jińishke jipler toplamı payda bolıp, bóliniw tartılıwları qáliplese baslaydı.

32-súwret. Haywanat kletkasınıń tsitokenezi. Meduza máyek kletkasınıń bólshekleniwi: x250. Birinshi bóliniw pitken. Ekinshi bóliniw qarıǵınıń qáliplese baslawı (bul haywanda assimmetriyalıq bóliniw bayqaladı). Yadroda yadrosha kórinedi. Anıqlap qarasańız bir preparatta túrli stadiyadaǵı profaza, metafaza, anafaza, telofaza dáwirlerin hám telofazanıń kesh stadiyasında kletkanı ekige bóliwshi tereń tartılıwdı meduza máyegi bólekleniwinde (56-súwret) apparattıń qayta dúziliwin kóriwge boladı hám onı túsinip sızıp alıń. Centrosoma táreplerge ketkende tartılıw jipsheleri yadro qabıǵına jabısqan boladı hám qabıq erigendey bolıp kórinedi. Bul profazanıń toplanıwı boladı. Yadro qabıǵı erigennen kario hám citoplazma aralasıp, orayǵa kletka ishi suyıqlıǵı menen bóliniw jipsheleri, xromosomalar hám metafazalıq plastinkalar qáliplesedi.

Bóliniwde tartılıw jipsheleri centromerlar menen baylanısqan boladı. Kinetoxorlıq tartılıw jipsheleriniń xromosomalar menen fiksaciyalanıwı piyaz tamırı ushlarınıń mitoz bóliniwindegidey ótedi. Anafaza hám telofaza haywanat kletkalarında ósimlik kletkalarındaǵıday ótedi. Analıq kletkalardıń bóliniwi haywanat kletkalarında pragmoplast payda bolmay, al ekvatorda tartılıw qarıqshaları payda bolıp, kletka ekige bólinedi.
Aksolotl bawırı preparatınan kletkalarındaǵı profazanı, metofazanı, anafazanı hám telofazanı, centrosomanı hám onıń qáliplesiwlerin kóriń.
Haywanat kletkalarında da barlıq mitozlar birdey ótpeydi, túrli sebepler menen aljasıqlar boladı hám analıq kletkalarǵa usamaytuǵın kletkalar payda boladı. Ayırım waqıtları kletkalarda xromosomalar bóliniwge tayar, al tartılıw jipsheleri payda bolmay, kletka mitozǵa óte almaydı.
Bunday jaǵdaylar túrli ekologiyalıq faktorlardıń tásirlerine baylanıslı, anaw yamasa mınaw ózgerisler kletkalardıń bóliniwinde kóriniwi múmkin. Balıq embrionı mitoz bóliniwiniń ayırım fazaların (33-súwret) úyreniń.
3-jumıs. №16. Preparat. Tuwrı emes bóliniw (mitoz yamasa kariokinez). Piyazdıń qabıǵı ushı yamasa basqa haywanlar kletkaları (34súwret).