5-ma’ruza. Ma`lumotлар modeli. Relyatsion ma`lumotlar modeli va relyatsion algebra. Ma`lumotlarning modeli

Nazorat savollari

1. 
   Ma`lumotlar modeli va uning turkumlari.
   
2. 
   Tarmoq modeli amaliyotda qo`llaniladigan o`rinlariga misollar.
   
3. 
   Ierarxik va tarmoqli modellarini birgalikda qo`llash mumkinmi?
   
4. 
   Ma`lumotlarni modellashtirish deganda nimani tushunasiz?
   

§7. Relyatsion ma`lumotlar modeli va relyatsion algebra

1. Tushunchalar

Ma`lumotlarning relyatsion modeli 1970 yil IBM firmasining xodimi Edgar Kodd tomonidan taklif etilgan. Relyatsion MBning asosiy g`oyasi MB strukturasini soddalashtirishga qaratilgan. Unda ierarxik modeldagi kabi avlod va ajdodlarga yaqqol ko`rsatgichlar yo`q, barcha ma`lumotlar star va ustunlarga bo`lingan oddiy jadvallarda tasvirlanadi. Relyatsion modeldagi asosiy tushuncha “munosabat” (relation) hisoblanadi.

Ma`lumotlarning shunday modeliga relyatsion model deyiladi, unda barcha ma`lumotlar foydalanuvchiga jadval shaklida xavola etiladi va MB ustidagi barcha amallar jadvalllar ustiga amallarga olib kelinadi. Har bir jadval MB tarkibida o`z nomiga ega bo`ladi, hamda satr va ustunlardan iborat bo`ladi. Har bir jadval real dunyodagi ob`ektlar (mohiyat) tipini aks ettiradi, har bir satri esa ob`ektning konkret nusxasini bildiradi.

Relyatsion munosabat jadval tarzida ifodalanib, jadvalning har bir satri kortejni, ustunlar soni munosabatning ko`rsatkichi (darajasi), satrlari soni quvvati (kardinal soni) hisoblanadi. Jadval ustunini – atribut, ustun sarlavhasini – atribut nomi, sarlavha ostidagi elementini – artibut qiymati deb atashadi.

MBda munosabat (jadval) nomi va undagi atribut(ustun)lar o`z nomiga ega bo`ladi hamda bu nomlanishi betakror (qaytarilmas) bo`lishi talab etiladi (atributlarning nomlanishi boshqa munosabatlarda qaytarilishi mumkin, ya`ni bitta jadvaldagi ustunning nom boshqa jadvalning ustun nomi sifatida ishlatilishi mumkin). Ixtiyoriy jadval kamida bitta ustunga ega bo`ladi; ustunlar jadvalda ularni yaratish tartibida joylashadi. Satrlar ustunlardan (atributlar) farqli ravishda nomga va joylashish tartibiga ega emas. Ularning miqdori chegaralanmagan.

Relyatsion MBdagi asosiy tushunchalarga quyidagilar kiradi.