5-Маъруза Трансформаторнинг юксиз ишлаш ва қисқа туташув режимларида рўй берадиган электр магнит жараёнлар

5-Маъруза
Трансформаторнинг юксиз ишлаш ва қисқа туташув режимларида рўй берадиган электр магнит жараёнлар


Электромагнит индукция ҳодисаси трансформатор назариясининг асосини ташкил қилади. Электромагнит индукция ҳодисаси икки шаклда намоён бўлади:
1) Фарадей таърифи. «Вақт бўйича ўзгармас бўлган магнит майдон куч чизиқларини бирор тезлик билан кесиб ўтаётган ўтказгичда ҳосил бўлган ЭЮК нинг қиймати магнит индукция В га, ўтказгич узунлиги l га ва унинг ҳаракат тезлиги v га тўғри мутаносиб бўлади, яъни Е Вlv».
2) Максвелл таърифи. «Магнит оқими билан илашган берк ўтказгичдаги ЭЮК нинг қиймати магнит оқими ўзгариш тезлигининг катталигига тенг, яъни е  – dФdt».
Бундаги ЭЮК нинг йўналиши рус олими Л е н ц кашф қилган принцип (қоида) бўйича аниқланади, яъни берк ўтказгич билан илашадиган магнит оқим (dФdt) > 0 бўлганда берк ўтказгичда вужудга келадиган ЭЮК нинг ишораси «минус» бўлиб, (dФdt) <0 бўлганда эса унинг ишораси «плюс» бўлади.
3
.1-расмда оддий бир фазали икки чулғамли кучланишни пасайтирувчи трансформатор магнит ўтказгич ва унинг ўзакларига жойлаштирилган ўрамлар сони w₁ бўлган ЮК (бирламчи) ва ўрамлар сони w₂ бўлган ПК чулғамларни тасвирлаш ўнғай бўлиши учун улар ҳар хил ўзакда жойлаштирилган ҳолда кўрсатилган. Реал трансформаторларда магнит боғланишни яхши таъминлаш учун ПК ва ЮК чулғамлар битта ўзакда жойлаштирилади.
И ш л а ш п р и н ц и п и. Трансформатор фақат ўзгарувчан ток занжирида ишлай олади, ўзгармас токда эса dФdt  0 бўлганлигидан чулғамларда ЭЮК вужудга келмайди.
Иккиламчи чулғами юкламага уланмаган трансформаторнинг бирламчи чулғами ўзгарувчан ток манбаига уланса, бирламчи чулғамдан салт ишлаш токи I₁  I₀ ўтади. Унинг реактив ташкил этувчиси I_0.r  I₀ шу чулғамда магнит юритувчи куч (МЮК) I_0.rw₁ ни вужудга келтириб, у эса ўз навбатида, асосий (Ф) ва тарқоқ (Ф_σ1) қисмлардан иборат деб қа-раладиган ўзгарувчан магнит оқимни ҳосил қилади (Ф_σ1 тўла магнит оқимнинг тахминан 0,1  0,25 фоизини ташкил қилади).