5-Mavzu. Aniqlik haqida tushuncha. Kesib ishlash aniqligiga ta’sir qiluvchi asosiy faktorlar. Sistematik xatoliklar; sistematik doimiy va o’zgaruvchan xatoliklar. Tasodifiy xatoliklar, ularning asosiy qonuniyatlari

 
5.15-rasm. Silindr yuzasining doira 
bo’yicha g’adir-budirligini 
ko’rsatuvchi diagramma 
 
2.16-rasm. Taqsimotning amaliy chizig’i 

---

2.17- rasm. Normal taqsimot chizig’ining 
ko’rsatkichlari. 
chiziqni hosil qilish uchun tadqiq etilayotgan o’lcham (detal)ning umumiy miqdori 
50 dan kam bo’lmasligi kerak. Shunda hisoblash xatosi (d) ± 10% bo’ladi. 
Umumiy miqdor 25 ga tushirilsa, uning xatosi ± 15% ga chiqadi. O’lchashning 
aniqligi joizlikning 0,1 ulushidan kam bo’lmasligi kerak. 
Olingan zagotovkalarning tadqiq etilayotgan o’lchamini ishlovdan keyin 
o’lchab, eng katta va eng kichik qiymatlari (X
max
, X
min
) aniqlanadi. Ular 
o’lchamning taqsimlanish oralig’ini ko’rsatadi. Oraliq k = 7÷11 ta teng bo’laklarga 
bo’linadi va absissa o’qi bo’ylab tanlangan masshtabda qo’yiladi. Har qaysi bo’lak 
uchun nechtadan o’lcham (detal) to’g’ri kelishi (m
1, 
m
2
, ... m
j, 
m
k
) statistika 
ma’lumotlari ichidan sanab topiladi. Ular takrorlanish (m-chastota) deyiladi. Har 
bir bo’lakning o’rtasidan takrorlanish miqdorini aks ettiruvchi kesma chiqariladi 
(ordinata bo’yicha, bunga ham masshtab tanlanadi). Kesmalarning yuqorigi uchlari 
tutashtirilsa (siniq chiziq) taqsimot maydoni (yuzasi, poligon) hosil bo’ladi (2.17-
rasm). 
Ordinata o’qi bo’ylab m
j
larning o’rniga m^n nisbatni ham qo’yish mumkin 
(n- tadqiq etilgan detallar soni). Ular nisbiy takrorlanish yoki takrorlanishning 
ulushi (ba’zan ehtimolligi) deyiladi. 
Tadqiq etilayotgan to’p (guruh)da detallar soni qanchalik ko’p bo’lsa, siniq 
chiziq shunchalik silliqlashib, o’lchamning taqsimlanish qonuniyatini aks ettiradi. 
Chiziq qamrab olgan yuza (maydon) 
o’lchangan o’lchamlarning, ya’ni 
to’plamdagi detallar sonini bildiradi 
(m
1
+m
2
+,...+m
k
=n). 
Har 
bir 
bo’lakdagi detallar soni shtrixlangan 
to’rtburchak 
yuzasiga 
teng. 
Ko’rilayotgan chiziqda o’lcham 
(detal) 
ning 
nafaqat 
yoyilish 
maydonidagi taqsimlanishi, balki 
shu o’lchamning joizligi maydonidagi taqsimlanishi ham aks etadi. 
Taqsimlanish chizig’i bir nechta ko’rsatkich (kattalik) bilan tavsiflanadi: 

---

1. O’lchamning yoyilish maydoni (w). U o’lchamlarning taqsimlanish 
maydoni yoki eng katta va eng kichik qiymatlari yordamida aniqlanadi. 
2. Og’ishlar guruhi markazi (центр 
группирования отклонения). Uning yoyilish 
maydonidagi holati haqiqiy o’lchamlarning 
o’rtacha qiymatiga teng: 
𝑿
𝒐′𝒓
= 𝑿
𝒊
/𝒏
𝒏
𝟏