5-mavzu. Bozor sharoitlarida sifat va raqobatbardoshlik reja

Texnologik tartiblar. Texnologiyalar taraqqiyoti jarayonida yangiliklaning tarqalishi davriy va kompleks xususiyat kasb etadi. U iqtisodiyotdatexnologik tartiblarning berk takror ishlab chiqarish konturlari shaklini oladi.Ularda bir vaqtda mavjud bo'la oladigan texnologiyalar hamda ishlab chiqarishva boshqarishni tashkil qilish shakllari qo'llaniladi. Rivojlangan davlatlariqtisodiyotida tartib hayot davrining davomiyligi Kondratyevning uch sikligamos keladi. Chunki iqtisodiyotda bir vaqtda asosan uchta tartib amal qilinadi
5.3-jadvalda mehnat unumdorligi bo'yicha jahon iqtisodiyotida yetakchidavlatlardagi texnologik tartiblar va texnik yangiliklar majmuining tarqalishdavrlarining o'rtacha baholari keltirilgan.
Birinchi texnologik tartib takror ishlab chiqarish konturini o'z ichigaolib, uning yetakchi elementi bo'lib moddalarni o'zgartiruvchi mashinalarhisoblanadi; ikkinchi yetakchi rolni moddalar va energiyani o'zgartirishuchun mashinalar majmui egallaydi; uchinchi o'rinda- moddalar, encrgiyava axborotni qayta ishlash uchun mashinalar majmuidir.
Mehnatunumdorligibo'yichajahoniqtisodiyotidayetakchidavlatlardagitexnologiktartiblarvatexnikyangiliklarmajmuiningtarqalishdavrlari. 5.3-jadval

Uchinchi texnologik tartib - takror ishlab chiqarish konturi hisoblanib, unda avtomatik mashinalar - avtomatlar transformatsiyalash mashinalarining o'rnini egallagan majmua yetakchi mavqega ega bolgan. Beshinchitartib moddalar, energiyani o'zgartiruvchi avtomatlar va axborotni qaytaishlash mashinalari kompleksining konturi, oltinchisi - moddalar, energiya va axborotni qayta ishlash uchun avtomatlar majmuasi.

To'rtinchi tartib texnikalarining o'ziga xos namoyandalari ommaviyishlab chiqarishda qo'llaniladigan avtomatik liniyalar hisoblanadi va ularyangi mahsulotni ishlab chiqarishga o'tish uchun qayta o'rnatish ishlarinibajarishda insonning ishtirokini talab qiladi. Moslashuvchan avtomatlashganishlab chiqarish beshinchi tartibning vakili hisoblanadi. U inson ishtirokisizkompyuterlar tizimi boshqanuvida mahsulotlarning keng nomenklaturasiniishlab chiqarishga imkon beradi.
Texnologiyalar evolutsiyasi ishlab chiqarishni tashkil qilish shakllari,boshqaruv usullarining taraqqiyoti bilan mustahkam bog'langan. Bundayresurslarning qimmati o'zgaradi. 30-yillarning Buyuk turg'unligidan so'nginson kapitali ustun mavqeni qo'lga kiritgan. Bu kapital malakali mutaxassislar mehnati va yangi texnologiyalarni o'zida aks ettiradi. Avvalroq sanoatdavrida mehnat, kapital va tabiiy resurslardan foydalanib yuqori qaytimgaerishish mumkin edi.
70-yillar oxiri va 80-yillarning boshida jahon iqtisodiy inqirozidan so'nginson kapitali va yangi texnologiyalarning ahamiyati yanada ortdi. Biroq,muhimi, hozir boshqaruv personalining funksiyalari va boshqarnuv usullariniyangilash alohida ahamiyat kasb ctdi. Boshqaruv tizimlari va usullariniuzluksiz takomillashtirish va yangilash tashkilotlar, korxonalarning muvaffaqiyatli faoliyati omiliga aylandi.
Ishlab chiqarish sohasida iqtisodiy kategoriya sifatida «sifat» tushunchasining rivojlanishi elektronika sanoati misolida ko'zga yaqqol tashlanadi.
Elektronika sanoati taraqqiyotining muayyan bosqichida texnologiya chiqindisiz ishlab chiqarishni ta'minlashda yaroqsiz hisoblandi. O'zining xususiyatiga ko'ra elektronika sifat haqidagi tasavvurni sezilarli darajada o'zgartiribyubordi.
Avvallari sifatni oshirish bo'yicha ishlar texnologik jarayon- nazoratoperatsiyalarining so'nggi bosqichlaridan boshlangan edi. Hozirda ular harbir texnologik bosqichda olib boriladi va ishlab chiqarish jarayonining ajralmasqismi hisoblanib, eng avvalo, ko'plab sifatli tayyor mahsulotlarning potok(konveycr) dan chiqishiga erishishga qaratilgan.
Yuzaga kelgan nuqsonni hamma vaqt ham aniqlab bo'Imasligi tufaylinuqsonli mahsulotlar ishlab chiqarish jarayonida qolaveradi va keyingi qaytaishlashga uzatiladi. Shuningdek, ayniqsa, 5-30% lik yaroqsiz mahsulotlarning chiqishida sifatli mahsulotning qiymati keskin ortadi.
Afsuski, clektronika sanoatining yanada ilmtalab yo'nalishlarida muayyandavr mobaynida yaroqli mahsulotlarning chiqishi ko'p bo'lmagan. Shu sababli,sifat sohasidagi ishlar nafaqat muhim, balki yetakchi hamdir. Aynan shundayishlab chiqarishlarda sifatga iqtisodiy yondashuv yaqqol namoyon bo'ldi.
Ma'muriy yondashuvning ba'zi bir asosiy tamoyillari o'zining mohiyatinisaqlab qola oldi, xolos. Ulardan asosiysi iste'molchining nuqsonsiz mahsulotniolishidir. Iste'molchiga taklif qilinayotgan mahsulotning sifati 90 yoki 99%emas, balki 100% lik ko'rsatkichga ega bo'lishi kerak.
Texnologik tartiblarning o'zgarishi sifatni boshqarishning mohiyatiniham o'zgartiradi. Masalan, Rossiya sharoitlarida ishlab chiqarishda uchinchitartibning qayta ishlashni boshqarish funksiyasini inson bajaradi. Bundaysharoitlarda u yoki bu jihoz, uskunaning sifatga ta'siri muhim o'rin tutadi.
Ishchi o'z uskunasini yaxshi bilishi kerak. Bunday o'ziga xosliklarni biladiganva ulardan dadil foydalana oladigan ishchi yaxshi ishchi hisoblanadi. Agarbarcha uskunalar butun texnologik zanjirda ma'qul tarzda ishlaganda,mahsulotlar sifatining yuqori bo'lishini kutish mumkin bo'lardi.
Ishlab chiqarish quvvatlarining o'zgarishi, yangi texnika pog'onalariningpaydo bo'lishi bilan sifatga yondashuv yangicha xususiyat kasb etadi.Avtomatlashgan texnikadan foydalanish- to'rtinchi va undan keying texnologik tartiblaning texnikalari- ijrochilarga yangi talablarni ilgari surdi.
Butun texnologik zanjirda jihozlar ishini optimallashtirish ishchilarningvazifasi bo'lmay qoldi.Jihozining o'ziga xos xususiyatlarini inobatga oigan va o'ziningoperatsiyasida sifatning maksimal darajasiga erisha olgan ishchilarning mehnatiemas, balki ijrochilarni nazorat qilish imkoniyati cheklangan sharoitlardaishlab chiquvchilar tomonidan taqdim etilgan operatsiyalar majmuini aniqroqbajargan ishchilarning mehnati qimmatli hisoblandi.Shuning uchun ziyoli ishchilarga ega bo'lishning o'zi yetarli bo'lmay qoldi.ljrochi texnologiyada unga belgilangan ishni bajarishi yoki texnologik jarayondagiu yoki bu o'zgarishning ehtimoli bo'lgan barcha oqibatlarini tasavvur qilishikerak. Buni esa hamma vaqt bajarib bo'lmaydi. Bunday holat mahalliy HSKrahbarlari va mutaxassislarining seriyali zavodlarda ishlab chiqarishni malakasiz «oqilonalashtirish»larga keskin salbiy munosabatni yuzaga keltirdi. Biroqbunday holat texnologiyalarning osongina «tirajga qo'yish» ga imkon beradi.Masalan, Yaponiya firmalari ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatiga
zarar yetkazmay, yaxshi o'rnatilgan texnologik zanjirni barcha jihozlaribilan rivojlanayotgan davlatlardagi firmalarga topshiradilar.Bunday holat shu bilan izohlanadiki, xorijdan texnologik liniyalarnisotib olishda ba'zida u yerda o'z korxonasining ishchi kadrlari emas, hamkortarafdan yangi ishchilar ishlashini afzal ko'radilar. O'qimishli, lekin keltirilgantarmogdagi odamlardan yiroq bo'lgan insonlarni tanlab oladilar. Bundayinsonlar qayta ishlashning barcha tartiblariga qat'iy rioya qiladilar va natijadasifatli mahsulot oladilar.

5.