5-mavzu. Mehnat xarajatlari hisobi reja

5-MAVZU. MEHNAT XARAJATLARI HISOBI
REJA:
5.3. Mehnatga haq to’lash shakllari.
5.4. Ishchi kuchi qo’nimsizligi va mehnat unumdorligi.

Tayanch so’zlar: Mehnatga haq to’lashning vaqtbay tizimi, mehnatga haq to’lashning ishbay tizimi, mehnatga haq to’lashning vaqtbay mukofot tizimi, mehnatga xaq to’lashning ishbay kafolatlangan tizimi

5.3. Mehnatga haq to’lash shakllari
Mehnatga haq to’lashning quyidagi shakllari mavjud:

• 
  Mehnatga haq to’lashning vaqtbay tizimi,
  
• 
  Mehnatga haq to’lashning ishbay tizimi
  
• 
  Mehnatga haq to’lashning vaqtbay mukofot tizimi
  
• 
  Mehnatga xaq to’lashning ishbay kafolatlangan tizimi
  

Vaqtbay haqishlab chiqarilgan mahsulot xajmidan qat’iy nazar, belgilab qo’yilgan soatbay, har kunlik yoki har haftalik haq me’yori asosida to’lanishini bildiradi.
Mehnatga haq to’lashning vaqtbay tizimi – bu mehnatga haq to’lashning ish haqini ishlangan vaqt miqdori va ish vaqti birligiga ta’rif stavkasiga qarab hisob qilishni ko’zda tutadi.
Vaqtbay mukofot shakli mehnatga vaqtbay haq to’lashning bir ko’rinishidir. Mehnatga haq to’lashning bu tizimi soatbay asosida hisoblangan asosiy ish haqiga sifat va miqdor ko’rsatkichlari: ishlab chiqarish me’yoridan mahsulot ishlab chiqargani, brakning yo’qligi va boshqalar uchun qo’shimcha mukofot hisoblashni nazarda tutadi.
Mehnatga ishbay haq to’lashda ish haqi miqdori belgilangan narxlarga muvofiq tayyorlangan mahsulot (bajarilgan ish, ko’rsatilgan xizmat) miqdoriga bog’liq bo’ladi.
Tabaqalashtirilgan ishbay shakli mehnatga haq to’lashning ishbay shaklining bir ko’rinishidir. Bu mahsulotning dastlabki birliklari uchun past narx va keyingi birliklariga yuqori narx belgilangan deyarli jarima tizimidir.
5.4. Ishchi kuchi qo’nimsizligi va mehnat unumdorligi
Ishchi kuchi qo’nimsizligi¹– bu ishdan bo’shagan xodimlarning shu davrda ishga yollangan xodimlarning o’rtacha soniga nisbatidir. Ishchi kuchi qo’nimsizligi ko’rsatkichi quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: