5-mavzu. Ommaviy axborot vositalari. Internet hayotimizda. O‘zbekiston va jahon

Jamiyat ichki ziddiyatlari tiig‘dirgan global muammolar

Insoniyat o'zining bir hayot tarzidan ikkinchisiga, masalan,

ko'chmanchi chorvachilikdan dehqoncMlikka o‘tishi jarayonida

tayyor mahsulotlarni iste’mol qilishdan, ulami qayta tayyorlash

va ekin ekib, yetishtirishga o‘tishi bilan ijtimoiy munosabatlar

rivojlanib ketdi. Xususiy mulkchilik munosabatlarining qaror

topishi bilan kishilik jamiyatida hukm surgan sodda ko‘rinishdagi

ijtimoiy tenglik barham topib, uning o‘rniga mahsulot olish bilan

bogMiq bo‘lgan munosabatlar yuzaga keladi. Kishilar ijtimoiy

hayotining tashkil etilganligi jamiyat ilgarilama harakatida notekislik

va mavjud muammolarni hal etishda urushlardan vosita sifatida

foydalanish zaruriyatini keltirib chiqardi. Hozirgi vaqtda eng katta

global muammo bo‘lgan urush va tinchlik muammosini ana shu

tarzda jamiyat ichki rivojlanishi jarayonlari maydonga keltirgan.

Ma’lumki, urush va tinchlik muammosi mamlakat ichida yoki

uning tashqarisida, mamlakatlar o'rtasidagi munozarali masalalami

hal ctishda siyosiy zo'ravonlik ishlatish, yoxud uni istisno etishni

bildiradi. Tinchlik — xalqlaming xohish-irodasi, orzu-umidi bo'lsa,

urush esa, aksincha, hukmron kuchlarning siyosati oqibatidir.

Yozma yodgorjiklarning guvohlik berishicha, so'nggi 6 ming yil

davomida, yer yuzida 15 mingdan ziyod urushlar sodir bo'lgan.

Shu davr ichida atigi 300 yilgina urushsiz kechgan.

Amerikalik olim R. Klarkning „Urush ilmi va tinchlik" kitobida

keltirilgan ma’lumotlarga ko'ra, turli davrlarda yuz bergan urushlar

tahlili shuni ko'rsatadiki, 1820— 1859-yillarda yer yuzida 1 mlrd

aholi yashagan, 92 urushda 800 ming kishi halok bo'lgan, 1860—

1899-yillarda 106 urushda 1,3 mln., 1900— 1949-yillarda esa 117

ta urushda 142,5mln odam qirilib ketgan.

Bizning davrimizda ham mamlakatlar o'rtasidagi munosabatlar

sohalarida zo'ravonlikka intilish, buning uchun yalpi qirg'in

qurollarini ko'plab ishlab chiqish bilan harbiy ustunlikka erishish

u yoki bu davlatlar tashqi siyosatining muhim yo'nalishi bo'lib

qolmoqda. Shunday bir vaziyatda,termoyadro urushiga yo'l

qo'yilgudek bo'lsa, jahon miqyosida shunday halokat yuz beradiki,

uning natijasini hisob-kitob qiladigan mavjudotning o'zi bo'lmay

qoladi. 1945-yil 6- va 9- avgustida ikkita kam quwatli atom

bombasining amerikaliklar tomonidan Yaponiyaning Xirosima va

Nagasaki shaharlari ustida portlatilganligi oqibatlari ham buni yaqqol

ko'rsatgan edi.

Insoniyatga 50 yildan ko'proq vaqtdan beri xavf solib turgan

atom dahshati oqibatlarini matematikaning hozirgi yutuqlari

asosida modellashtirish shuni ko'rsatdiki, bizning davrimizda

to'plangan 50 mingdan ortiq yadro zaryadlarini 100—150

megatonna (Xirosimaga tashlanganidan 10—15 marta katta)

quwatga ega bo'lgan qismi (bitta atom suv osti kemasidagi portlovchi

modda 200 megatonna) portlatilsa, Amerika, Yevropa va

Osiyodagi asosiy shaharlar yong'in ostida qolib ketishi, bir oydan

so'ng yer ustidagi atmosfera harorati 15—20°C, ayrim mintaqalarda

esa 40—45°C pasayib, uning aylanishi (sirkulatsiyasi) mutlaqo

o'zgarishi, Shimoliy yarim shardan janubga qarab tarqalgan

nur o'tkazmaydigan qora qatlam butun sayyorani qoplab olishi

yuz beradi. Chuchuk suvning barcha manbalari muzlaydi, barcha

ekologik aloqalar uziladi, hosil nobud bo'ladi. Yer ustidagi hayot

tugaydi.
2.Global muammo sifatida tinchlikni ta’minlash harbiy xarajatlami

keskin kamaytirishni ham taqozo etadi. Negaki, 1900- yildan

bed harbiy ishga ajratilgan mablag'lar 30 martadan ko'proq oshib,

90-yillar boshida 500 mlrd dollardan ham yuqori bo‘ldi. Harbiy

yoki u bilan bog‘liq ishlab chiqarish sohalarida 60 mln kishi faoliyat

ko'rsatgan. Jumladan, muntazam qo'shinlarda 25 mln dan ortiq

shaxsiy tarkib, 10 mln yarim harbiy qo‘shilma, harbiy

muassasalarda ishlovchi 5 mln fuqaroviy kasb egasi bor.

Hozirgi vaqtda oddiy qurol-yarog‘laming vayronlik keltiruvchi

kuchi ham yadro quroli darajasiga yaqinlashib qolmoqda.

Global muammolardan yana bin — ochlik, qashshoqlik va

savodsizlikning oldini olish uchun rivojlangan va rivojlanayotgan

mamlakatlar o‘rtasidagi ziddiyatlaming oldini olishdan iborat.

Rivojlanayotgan mamlakatlar turlicha tarzda va turlicha

muddatlarda kechgan kurashlardan so'ng siyosiy mustaqillikka

erishgach, yangidan yaratilgan siyosiy tizimlar asosida o‘z

iqtisodiyotini, davlat tizimini Ьафо etishga kirishdilar. Ularning

ichidagi bir qancha mamlakatlar sobiq sotsialistik tuzum davlatlari

bilan g‘oyaviy, savdo-iqtisodiy va harbiy-siyosiy sohalarda keng

hamkorlik qilgan edi. Lekin, bularda ham, boshqalarida ham

iqtisodiyotda, uning bilan taqozo etilgan ijtimoiy hayotning barcha

sohalarida qoloqlik davom etaverdi. Buning eng asosiy sabablari va

umumiyjihatlari tashqi va ichki omillarga borib taqaladi.