5-мавзу: Радиоактивлик. Радиоактивлик ходисасини моҳияти. Радиоактив емирилишнинг асосий қонунлари. Кетма-кет парчаланиш. Альфа емирилиш. Бета емирилиш. Радиоактив қатори ва трансуран элементлар. Ядроларнинг гамма нурланиши

Активлик
Радиоактив намунанинг вақт бирлигида емирилишлар сони активлик деб аталади.
(4.1) формуладан дN = λNdt

Активлик бирлиги қилиб СИ системасида беккерел (Бк) қабул қилинган: 1Бк=1 емир/с. Ҳосилавий бирликлари кюри (Кю), резерфорд (Рд); 1 Кю=3,7•10¹⁰Бк, 1 Рд =10⁶Бк.
Тажрибада радиоактив манба ярим емирилишдаврининг катта ёки кичиклигига кўра турлича услублар қўлланилади. Масалан, активликнинг пасайиши (Т_1/2-соат, кун, ойларда бўлса), қисқа яшовчи бўлса, ҳосил бўlgан ион токларига кўра, радиометр, мос тушишусуллари ва ҳ.к.
Радиоактивлик ҳодисасининг энг ажабланарли томони ядро таъсирлашув вақтига нисбатан жуда катта кечикишидир. Ҳақиқатдан ҳам емирилишлар барча турлари ядрода кечади. Маълумки, ядро кучлари учун таъсирлашув вақти 10^-21 с, лекин радиоактив емирилишдаври эса 10¹⁰ йиллар (М: ²³⁸У учун Т_1/2=10¹⁰ й, бу 10¹⁷с) бўлади. Яъни ²³⁸У ядросидан чиқувчи  - зарра ядрода 10³⁸ маротаба айланади навбатдаги 10³⁸+1 айланишда ядродан чиқиши мумкин экан.
Радиоактив емирилишларда нурланишларнинг кечикиши қуйидагича:
1) Зарядли зарралар ядродан чиқишда Кулон тўсиғига учрайди (Кулон тўсиғи оғир ядроларда ~30 МеВ, емирилишэнергияси -4 МеВ. Классик физика қонунлари бўйича ядродан зарра чиқиши мумкин емас, квант механикаси бўйича зарра тўсиқдан сизиб ўтиши мумкин).
2) Радиоактивлик кучсиз таъсирлашувга кўра рўй беришлиги. (Ядрода бета-емирилишкучсиз таъсирлашувга кўра амаlgа ошади, шунга кўра ядро таъсирлашувдан кучсиз таъсирлашув неча марта кичик бўлса, емирилишвақти шунча маротаба кечикади).
3) Емирилишэнергиясининг кичик бўлишлиги радиоактивлик вақтини кечиктиради. (Масалан, юзта нуклонли А=100 ядро уйғонишэнергияси 10 МеВ бўлсин. Ҳар бир нуклонга 0,1 МеВ тўғри келади, бу энергия солиштирма боғланишэнергиясидан кичик, лекин ҳамма уйғонишэнергияни бирорта нуклонга бериши, бу билан нуклон чиқиб кетиши еҳтимолияти бор).
4) Радиоактив ядро ва маҳсул ядролар квант хусусиятларининг (спин, жуфтлик, орбитал момент) кескин фарқ қилишлиги. Масалан, дастлабки ядро ҳ_11/2 ҳолатда, маҳсул ядро С_1/2 ҳолатда бўлсин, бунда дастлабки ядро учун И=11/2, 1=5, Р=-1, маҳсул ядро учун И=1/2, 1-0, Р=+1, ∆И=5, ∆1=5 жуфтлик ўзгаради. Демак, спин, орбитал момент, жуфтлик сақланмаслиги емирилишни таъқиқлайди.