5-Мавзу: Умумиқтисодий мувозанатлик

Иқтисодий мутаносиблик – иқтисодиётнинг турли томонлари (тармоқлари ва соҳалари), ишлаб чиқариш натижалари ва унинг таркибий қисмлари, мамлакат ҳудудий бирликлари ўртасидаги миқдор ҳамда сифат ўлчамларининг мос келишлиги (нисбати)дир.
Иқтисодий мутаносиблик турлари
ЯИМ ва унинг таркибий ғисмлари (СММ, МД), истеъмол ва жамғарма, товарлар миқдори ва пул массаси, аҳоли даромадлари ва харажатлари ўртасидаги
Саноат билан қишлоқ хўжалиги, қурилиш ва транспорт ҳамда бошқа тармоқлар ўртасидаги ва ҳ.к.
Тармоқлараро мутаносибликлар
Умумиқтисодий мутаносибликлар
Алоҳида ҳудудий бўғинлар (вилоят, туман, шаҳар ва ҳ.к.) нинг бир-бири билан ташкилий ва иқтисодий жиҳатдан боғлиқлиги
Ҳудудий мутаносибликлар
Саноатда қазиб олувчи ва қайта ишловчи, қишлоқ хўжалигида дехқончилик билан чорвачилик ґртасидаги ва ҳ.к.
Тармоқлар ичидаги мутоносибликлар
Жаҳон мамлакатларининг халқаро меҳнат тақсимоти орқали боғлиқлик даражасини акс эттиради
Давлатлараро мутаносибликлар
мавжуд иқтисодий ресурслардан самарали фойдаланган ҳолда жамият эҳтиёжларини тўлароқ қондириб бориш;
Меҳнат ресурсларининг тўлиқ ва самарали бандлигига эришиш;
нархларнинг барқарорлигига эришиш ва уни инфляция таъсиридан холи қилиш;
иқтисодий ўсишни етарли миқдордаги инвестициялар билан таъминлаш ва уни муомаладаги пул массасига боғлаш;
экспорт ва импортни ўзаро мувофиқлаштириш асосида ташқи савдо балансининг ижобий қолдиғига эришиш.
Иқтисодий мутаносибликка эришиш орқали миллий иқтисодиётнинг мувозанатли ривожланишини таъминлашдан кўзланган мақсадлар
Ишлаб чиқариш мувозанатли ҳажмини аниқлаш усуллари

• Жами сарфлар ва ишлаб чиқариш ҳажмини таққослаш усули.

Бунда иқтисодиётдаги барча сарфлар миқдори ишлаб чиқаришнинг ҳажми – СММ билан таққосланади, яъни
Аҳолининг истеъмолчилик сарфлари +
Корхоналарнинг инвестицион сарфлари + = СММ
Давлат сарфлари +
Чет элликлар сарфлари

II. Жамғарма ва инвестицияларни таққослаш усули.
Бу усул мантиқан шунга асосланадики, ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг ҳар қандай ҳажми шунга мос пул даромадини беради. Бироқ аҳоли бу пул даромадининг бир қисмини истеъмол қилмасдан жамғаради. Жамғарма – сарфлар оқимидан бир қисмининг олиб қўйилиши бўлиб, унинг етишмаслигига сабаб бґлади. Бошқа томондан жамғарилган маблағлар инвестицияларга айланиб, жами сарфларнинг етишмаган қисмини тўлдиради.
III. Баланс усули.
Бунда тармоқлараро баланс, моддий, молиявий ва ишчи кучи балансларидан фойдаланиб макроиқтисодий мувозанатлик даражасига баҳо берилади.
IV. «Харажат ва натижа»ларни таққослаш учун.
Бунда маҳсулот ишлаб чиқаришга қилинган харажатлар (ёки маҳсулот бирлигининг таннархи) олинган пул даромадлари (маҳсулот бирлиги нархи) билан таққосланади.
Ишлаб чиқаришнинг мувозанатли ҳажми бу миллий иқтисодиётнинг ялпи талаб ва ялпи таклиф мос келганда эришилган даражасидир
иқтисодиётнинг тармоқ тузилишини ва ҳудудий нисбатларни такомиллаштириш;
халқ хўжалигининг хом-ашё етиштиришга қаратилган бир томонлама йўналишини бартараф этиш;
Маҳсулот турларини ўзгартириш, унинг сифатини яхшилаш ва маҳсулот бирлигига ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш;
импортнинг ўрнини босадиган ва экспортга рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқариш асосида республиканинг иқтисодий мустақиллигига эришиш;
иқтисодиётни мутаносиб ва барқарор ривожлантириш асосида аҳолининг турмуш фаровонлигини ўстириб бориш.