5-Mavzu: Xaridning mohiyati va iste’molchilar huquqlari Reja

Konsyumerizm ijtimoiy harakat sifatida quyidagi uch asosiy guruhdan iborat:
1) iste’molchilar ongining o‘sishi bilan asosan vazifalangan va iste’molchilarni ko‘proq axborotli tanlovlar uchun axborot bilan ta’minlaydigan iste’molchiga yo‘naltirilgan guruhlar. Bu iste’mol uyushmalari va Konfederatsiyalardir (misol uchun," Greenpeace " atrof-muhitni himoya qilish bo‘yicha taniqli harakatlar guruhi);
2) qonunchilik va tartibga solish orqali harakat qiluvchi davlat;
3) iste’molchilar manfaatlari yo‘lida raqobat va o‘z-o‘zini tartibga solish orqali faoliyat yurituvchi biznes.
Konsyumerizm asoslari bo‘lib rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega bo‘lgan har bir mamlakatda mavjud bo‘lgan iste’molchilarni himoya qilishga oid maxsus qonunlari xizmat qiladi.
1960 yilda xalqaro iste’molchilar jamiyatlari tashkiloti - "Consumer International" tashkil etildi. Bugungi kunda u dunyoning turli mamlakatlaridan 200 dan ortiq milliy, davlat, jamoat, mintaqaviy va boshqa iste’mol tashkilotlaridan iboratdir.
AQSH Prezidenti Jon Kennedi birinchi marta 1962 yilda davlat darajasida iste’molchilarni himoya qilish masalasiga murojaat qildi. U "Bill iste’molchilar huquqlari haqida" deb atalgan hujjatni e’lon qilib, ushbu hujjatda quyidagi to‘rtta asosiy iste’mol huquqlarini bayon etadi:
1) tovar va xizmatlarning xavfsizligi va sifati huquqi;
2) ular to‘g‘risida ishonchli axborot olish huquqi;
3) iste’mol shikoyatlari yuzasidan eshitiladigan huquq;
4) sudda o‘z iste’mol manfaatlarini himoya qilish huquqi.
15 mart kuni mazkur huquqlar e’lon qilingan kun - har yili Jahon iste’molchilari kuni sifatida nishonlanadi.
Keyingi AQSH prezidentlari iste’molchilar sifatida yana to‘rt inson huquqlarini qonuniylashtirdi:
1) zararni qoplash huquqi;
2) iste’mol ta’limini olish huquqi;
3) asosiy ehtiyojlarga bo‘lgan huquq;
4) sog‘lom muhit huquqi.
Tez orada, iste’molchilar huquqlarini himoya qilish masalalari dunyoning ko‘plab mamlakatlari hukumatlari tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi yo‘lga qo‘yildi.
1973 yilda Evropa Ittifoqi maslahat Assambleyasining XXV sessiyasida "Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish Nizomi" tasdiqlandi.
1985 yilda BMT Bosh Assambleyasi "Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha ko‘rsatmalar" rezolyusiyasini qabul qildi. Ushbu hujjatning asosiy maqsadlari substandart tovarlar va xizmatlarning iste’molchilarga etib borishining oldini olish, ular haqida haqqoniy axborot berish va iste’molchilarga o‘z manfaatlarini himoya qilish uchun tashkilotlar tuzish imkonini berishdan iborat.
«Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni Qonunchilik palatasi tomonidan 2007 yil 12 dekabrda qabul qilingan va Senat tomonidan 2008 yil 27 martda ma’qullangan.

O‘z-o‘zini tekshirish savollari:

1. Iste’molchilar qanday qaror qoidalaridan foydalanadilar?

2. Soddalashtirilgan qoida kimlar uchun ishlatiladi?
3. Kompensatsiya qoidalarining nechta turi mavjud?
4. Nechta nokompensatsiya qoidalari mavjud?
5. Iste’molchi xulq-atvorining qanday tiplarini bilasiz?
6. Konsyumerizm nima?
7. Konsyumerizm ijtimoiy harakat sifatida nechta asosiy guruhdan iborat?