5-modul. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi 16-lekciya. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi Joba

Ashıq anǵarlarda tegis háreket shártleri. Bizge belgili, trubalarda tegis hárekette tómendegi shártler orınlanıwı kerek edi: aǵım uzınlıǵı boyınsha janlı kesim maydanı () hám tezlik () ózgermes bolıwı kerek edi. Gáp ashıq anǵarlar ústinde ketetuǵın bolsa, joqarıdaǵılarǵa qosımsha tómendegi eki shártti kirgizemiz:

1. 
   aǵım uzınlıǵı boyınsha aǵım tereńligi h = const;
   
2. 
   aǵım uzınlıǵı boyınsha anǵar túbi qıyalıǵı i = sonst bolıwı kerek.
   

Joqarıdaǵı shártler tolıq orınlanǵanda suw qáddi qıyalıǵı (i_g) yamasa pezometrlik qıyalıq (i_p) ańǵar túbi qıyalıǵı (i) ge teń, yaǵnıy i = i_p= i_g boladı.
Bizge belgili bolǵanday, trubalarda tegis háreket baqlanǵanda pezometrlik qıyalıq (i_p) gidravlikalıq qıyalıq (i_g) ge teń bolatuǵın edi, yaǵnıy i_g = i_p shárti orınlanadı.
Demek, ashıq ańǵarlarda tegis háreket baqlanǵanda joqarıda sanap ótilgen hár qaysı úsh túrdegi qıyalıqlar óz-ara teń boladı, yaǵnıy i = i_p = i_g shárti orınlanadı. Usı juwmaq esaplawlarda i_r hám i_g qıyalıqlar ornına tek ǵana i, yaǵnıy anǵar túbi qıyalıǵınnan paydalanıwǵa imkan jaratadı.
Ańǵar túbi qıyalıǵın anıqlaw bolsa hár qaysı eki kesimler arasındaǵı biyiklikler ayırmasın sol kesimler arasındaǵı qashıqlıqqa bóliw menen ámelge asırıladı. Joqarıda kórsetilgen i = i_p = i_g teńlikten //PP//AB ekenligi kelip shıǵadı, yaǵnıy napor sızıǵı , pezometrlik sızıq PP hám anǵar túbi qıyalıǵı AB bir-birine parallel boladı.
Demek ashıq anǵarlarda tegis háreket bolıwı ushın tómendegi shártler orınlanıwı kerek:
1. Ańǵardıń suw sarpı ózgermes bolıwı kerek, yaǵnıy: Q = const.
2. Aǵım uzınlıǵı boyınsha kese kesim maydanı, suwdıń tereńligi hám kese kesimdegi ortasha tezik ózgermes bolıwı kerek, yaǵnıy:  = const; h = const;  = const.
3. Ańǵar túbi uklonı uklonı ózgermes hám ol gidravlikalıq uklonǵa teń bolıwı kerek, yaǵnıy:i = i_g = i_p.
4. Ańǵardıń gidir-budırlıǵı onıń uzınlıǵı boyınsha birdey bolıwı kerek, yaǵnıy: ∆=const.
5. Ańǵarda jergilikli qarsılıqlar bolmawı kerek, yaǵnıy tolıq joǵalǵan napor (h_f) tek ǵana h_l den ibárat bolıwı kerek, yaǵnıy h_f = h_l.
Ámelde joqarıdaǵı shártler bir waqıtta orınlanıwı hesh waqıtta baqlanbaydı. Biraq qaysı bir orınlanbaǵan shárt qoyılǵan shártlerden kóp parq qılmasa, onda ashıq ańǵardaǵı háreketti tegis háreket dep qabıl etiw múmkin. Hámme waqıt shetke shıǵıwlar boladı. Conday shetke shıǵıwlardıń eń kishkene kórsetkishleri kanallarda yamasa akveduklarda bolıwı múmkin. Solardı esapqa alıp, keyingi temalarda kanallardı gidravlikalıq esaplaw máselelerin qarap ótemiz.