5-modul. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi 16-lekciya. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi Joba

16.2. Tegis hárekettiń tiykarǵı teńlemesi

Suyıqlıqlar háreketin kórsetetuǵın tiykarǵı teńleme Bernulli teńlemesi bolıp esaplanadı. Ashıq anǵarlarda suwdıń tegis háreket teńlemesin de Bernulli teńlemesi járdeminde shıǵaramız. Joqarıda berilgen sızılmanıń hár qaysı eki kesimler menen shegaralanǵan bólegi ushın Bernulli teńlemesin tómendegi kóriniste jazamız:

α₁²/2g+p₁/γ+z₁ = α₂²/2g+p₂/γ+z₂ + h_f, (16.4)
Usı teńlemeni talıqlaymız:
1) tegis hárekette  = const bolǵanlıǵı ushın ₁ = ₂ boladı;
2) ashıq anǵarlardaǵı suw qáddine atmosfera basımı tásir etedi, sol sebebli:
p₁/γ = p₂/γ = p_a/γ, (16.5)
Joqarıdaǵı talıqlawlarǵa tiykarlanıp, (16.4) teńlemeni tómendegi kóriniste jazamız:
Z₁ - Z₂ = h_f . (16.6)
Aqırǵı teńlemeniń mánisi tómendegishe:
1) ashıq anǵarlarda tegis háreket baqlanǵanda, háreketlendiriwshi kúsh geodeziyalıq biyiklikler ayırması sebebli payda boladı;
2) sol geodeziyalıq biyiklikler ayırması sebebli payda bolǵan energiya uzınlıq boyınsha baqlanatuǵın qarsılıqtı jeńiwge sarıp boladı.
Usı teńlik buzılǵan jaǵdayda, suyıqlıq tegis ásteleniwshi yamasa tegis tezleniwshi háreket qılıwı múmkin.
Joqarıdaǵı (16.6) teńlemeniń hár qaysı tárepin l ge bólsek, (Z₁ - Z₂)/l = h_f/l teńlik kelip shıǵadı. Bul jerde i=(Z₁-Z₂)/l hám i_g=h_f/l ekenligin esapqa alsaq, tómendegi teńlemege iye bolamız:
i = i_g, (16.7)
Aqırǵı teńleme ashıq ańǵarlardaǵı tegis hárekettiń tiykarǵı teńlemesi dep ataladı, yaǵnıy ańǵar túbi qıyalıǵı gidravlikalıq qıyalıqqa teń boladı.


16.3. Ashıq ańǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń gidravlikalıq elementleri

16.2-súwrette gidrotexnika ámeliyatında eń kóp ushırasatuǵın kanallar formaları kórsetilgen.

a) trapetsiya sıyaqlı formadaǵı kanal kesimi elementleri:
m=ctgφ-qıyalıq koeffitsienti; χ=b+2h(1+m²)^1/2-ıǵallanǵan perimetr; B=b+2mh-kanaldaǵı suw qáddi eni; β=b/h-kanaldıń salıstırma eni; ω=(b+mh)h-janlı kesim maydanı.
Kanaldıń salıstırma enin esapqa alǵandaǵı janlı kesim maydanı hám ıǵallanǵan perimetri tómendegilerge teń boladı:
ω = h²(β+m); χ=h(β +2(1+m²)^1/2, (16.8)
b) tuwrı tórt múyesh formasındaǵı kanal kesimi elementleri:
B=b; ω=bh; m=ctgφ=ctg90⁰=0; χ=b+2h, (16.9)
Eger tuwrı tórt múyeshli kanaldıń túbi júdá keń bolsa, yaǵnıy b»10h bolsa:
χ ≈ R; R ≈ h, (16.10)