5A 121102 Xalqaro munosabatlar va jahon siyosati

II. Jahon siyosati
“Jahon siyosati” kursi davomida talabalarga zamonaviy jalion siyosatining 
nazariy, konseptual va amaliy masalalari bo‘yicha bilimlar beriladi. Kurs bundan 
keyingi maxsus kurslaming nazariy manbai boTib xizmat qiladi.
Jahon siyosati tarixiga umumiy sharh. Fanning predmeti, ob’ekti va 
paradigmasi. Fanning asosiy tushunchalari. «Xalqaro munosabatlar» va «Jalion 
siyosati» fanlari orasidagi o‘xshashlik va farq. Jahon siyosati sub’ektlari. Jahon 
siyosiy tiziminin g tuzilmasi. Jahon rivojlanishining umumiy tendensiyalari. Jahon 
siyosati sub’ektlarining xilma-xilligi. XX-XXI asr jahon siyosati. Jahon siyosiy 
ti zimin in g tuzilmasi, jahon rivojlanishining umumiy tendensiyalari. Globallashuv 
zamonaviy jahon siyosiy rivojlanishining asosiy omili sifatida. «Globallashuv» va 
«global siyosiy rivojlanish» tushunchalari. Globallashuvning asosiy xarakteristikasi. 
Globallashuvning ijobiy va salbiy jihatlari. Globallashuvdan kelib chiqadigan jahon 
siyosatining asosiy vazifalari va yo‘nalishlari.
Zamonaviy jahon tartiboti konsepsiyalari. «Jahon tartiboti» tushunchasi. 
Vestfaliya tizimining transformatsiyasi. «Bir qutubli», «ikki qutubli», «ko‘p 
qutubli», «mintaqaviylashgan» Dune tartibotlari. Har bir konsepsiyaning kuchli va 
zaif tomonlari. Xalqaro rejim tushunchasi. Jahon siyosiy tarkibining o‘zgarishi. 
Jalion tartibotini yaratishning asosiy muammolari. Jahon siyosatida shaxs roli. 
V.Vilson, V.I.Lenin, A.Gitler, I.Stalin, F.Ruzvelt, U.Cherchill, J.Kennedi, SH.de 
Gol, Arafat, Xuseyn, Xomeyni, M.Gandi, J.Karter, M. Gorbachev, R.Reygan, 
J.Bush, Den Syao Pin kabi yetakchilaming jahon siyosatida roli.
Jahon hamjamiyati va jalion siyosati. «Jahon hamjamiyati» va «jahon 
hamjamiyati fikri» tushunchalari. Jahon hamjamiyati to‘g‘risidagi realistik va 
idealistik tasawurlar. Jahon siyosatida hokimiyat uchun kurash. Jahon siyosatida 
«xokimiyat» tushunchasi. Hokimiyat uchun kurashning shakllari, maqsadlari va 
uslublari. Millat va davlat qudrati tushunchalari. Qudratli davlatlar siyosati. Jahon 
siyosatida ko‘p tomonlama formatlar. BMT, YEXHT, NATO, SHHT, KMO, 
«Buyuk sakkiztalik», SENTO, SEATO, ANZYUS, ANZYUK, alyanslar, bloklar, 
ittifoqlar, sherikliklar, koalitsiyalar.
Zamonaviy dunyoda integratsion jarayonlar. Zamonaviy dunyoda mintaqaviy 
integratsiya hodisasi. Integratsion jarayonning asosiy qonuniyatlari. Integratsiya

---

nazariyasining asosiy maktablari. Mintaqaviy integratsiya misollari (El, NAFTA, 
MERKOSUR, Magrib, ASEAN). Zamonaviy geosiyosiyjarayonlar. «Sovnq urush» 
tugaganidan so‘ng «kuchlar muvozanati» geosiyosiy kontsepsiyaning qayta ko‘rib 
chiqilishi. Globallashuv sharoitida hudud ustidan nazorat qilish muammosi. Harbiy 
sohada inqilobiy o‘zgarishlar. Demokratik geosiyosat. Xalqaro terrorizmga qarshi 
kurash va jahon siyosati. Terrorizm va terroorchi faoliyat tushunchalari. Yirik 
terrorchi tashkilotlar. Terrorizmga qarshi kurash sohasida xalqaro konventsiyalar. 
Xalqaro terrorizmning geosiyosiy oTchami. Markaziy Osiyoda terrorizmga qarshi 
kurash.
Jahon siyosiy jarayonida jahon iqtisodi muammosi. Merkantilizm, iqtisodiy 
liberalizm, marksizm va qaramlik nazariyasi. Bretton-Vud tizimi. Transmilliy 
korporatsiyalar (TMK). Xalqaro savdo. Xalqaro moliya institutlari (JB, XVJ). Jahon 
siyosati va xalqaro xavfsizlik. Xalqaro xavfsizlik tushunchasi. «Sovuq urush» 
tugaganidan so‘ng xalqaro xavfsizlikka noan’anaviy tahdidlar ko‘payishi. Keng 
qamrovli xalqaro xavfsizlik konsepsiyasi qabul qilinishi. Xalqaro xavfsizlikni 
ta’minlashda qudratli davlatlar va xalqaro tashkilotlarning roli. Xavfsizlikning 
boTinmasligi. Qurolsizlantirish masalalari. Zamonaviy dunyoda AQSlming global 
strategiyasi. AQShning missionerligi. AQShning izolyatsionizmi va globalizmi. 
AQShning 20-asr boshida, Ikkinchi jahon urushidan so‘ng, «sovuq urushi»dan 
so‘ngi global strategiyasi. AQShning harbiy, iqtisodiy va siyosiy qudrati. Monro, 
Vilson, Ruzvelt, Tinmen, Kennan, Nikson-Kissindjer, Karter, Reygan, Bush 
doktrinalari. Vashington va Nyu-York shaharlarida 11 sentyabr 2001 yil sodir 
boTgan terrorchilik hurujlar. Prezident Bush maTnuriyatining Milliy xavfsizlik 
strategiyasi. XXI asr boshlarida AQSH tashqi siyosati xususiyatlari. Jahon 
siyosatida Rossiya Federatsiyasi. Rossiyaning erlar yig‘ish natijasida shakllanishi. 
Rossiya Sovet Ittifoqining poydevori sifatida. Rossiya davlat-mintaqa sifatida. 
Rossiya MDHning poydevori sifatida. Rossiyaning tashqi siyosiy tafakkurida 
g‘arbiy, sharqiy, demokratik va neoimperiyachilik oqimlari. REning dunyo yetakchi 
davlatlari bilan munosabatlari. RFni «Buyuk sakkiztalik»ka kirishi. Rossiyaning 
Markaziy Osiyodagi siyosati. Rossiyaning demokratik geosiyosati muammosi. XXI 
asr boshlarida Rossiya tashqi siyosati xususiyatlari. Hindiston jahon siyosatida. 
Hindiston va buyuk davlatlar. Hindiston va mintaqaviy qudratli davlatlar. Hindiston 
jahon siyosatida. Hindiston va mintaqaviy qudratli davlatlar. Hindistonning buyuk 
davlat maqomiga da’vogarligi. Xindiston yadroviy davlat sifatida. Qo‘shilmaslik 
Harakati. Gandizm. Xindiston va Markaziy Osiyo. Jahon siyosatida Yaqin Sharq 
muammosi. Arab-yahudiy nizosi. Yaqin Sharq mojarosining kelib chiqishi. Yaqin 
Sharq mojarosini bartaraf etishda g‘arb davlatlarining siyosati. Yaqin Sharq va Fors 
ko‘rfazi AQShning xayotiy manfaatlar zonasi sifatida. Jahon siyosatida Janubiy 
Osiyo muammosi. Janubiy Osiyoda geosiyosiy vaziyat. Xindiston-Pokiston

---

mojarosi va Kashmir muammosi. Dyurang chizig‘i. Janubiy Osiyoda yadroviy 
qurolning tarqalishi. Markaziy-Janubiy Osiyo makro-mintaqasi tushunchasi. Jahon 
siyosatida Afg‘oniston masalasi. Afg‘on davlatchiligining shakllanish muammosi. 
Afg‘onistonda doimiy birodarkushlik urushlar va qabilaviy kurash. Sovet 
okkupatsiyasi. Fuqarolik urushi. «Tolibon» Islom harakati hukumronligi. 
Afg‘onistonda Tfflning ag‘darilishi va aksilterror operatsiya. Afg‘oniston va 
Markaziy Osiyo. Jalion siyosatida Afg‘oniston masalasini hal qilish istiqbollari. 
Turkiya jahon siyosatida. Turkiyaning XX asrdagi rivojlanishi, Otaturk islohotlari, 
davlat siyosiy tizimining hususiyatlari. Turkiyaning jahon geosiyosatidagi strategik 
ahamiyati. Turkiyaning Yaqin Sharqdagi roli. Turkiya AQShning jalion siyostidagi 
ittifoqdoshi sifatida. Turkiyaning YEIga a’zo boTish istiqbollari. Turkiya tashqi 
siyosatida pantyurkizm alomatlari. Turkiya va Markaziy Osiyo. Jahon siyosatida 
Islom davlatlari omili. Jahon siyosatida Islom dini omili. Jahon Islom birodarligi. 
Islom Konferensiyasi Tashkilotining faoliyati. Misr, Saudiya Arabistoni, BAA, 
Iordaniya, Malayziya siyosati. Eron jahon siyosatida. EIRdagi siyosiy tuzum. 
Oyatolla Xomaynining Islom inqilobini eksport qilish konsepsiyasi. Eronning 
harbiy tayyorgarliklari, yadroviy dasturi. Eron Amerikaning «zulm o‘qi» 
konsepsiyasida. Jahon hamjamiyatida Eron muammosi.
Uzoq Sharq mintaqasi mamlakatlari jahon siyosatida. Xitoy jahon siyosatida. 
Mao Dzedun merosi. Den Syaopin islohotlari. Xitoyning buyuk davlat sifatida 
shakllanishi. Xitoyning yaxlitligi muammosi, «bir davlat, ikki tizim» konsepsiyasi. 
Xitoyning dunyo yetakchi davlatlari bilan munosabatlari. Xitoy geosiyosati. 
Xitoyning Markaziy Osiyodagi siyosati. XXI asr boshlarida Xitoy tashqi siyosati 
xususiyatlari. Yaponiyaning buyuk davlat sifatida shakllanishi. Yaponiyaning jahon 
siyosatiga kirish uchun Britaniya, Fransiya, Shveysariya yoxud Germaniya yoTi. 
Yaponiyaning jahon geosiyosatiga kirishi. Xashimoto hukumatining «Markaziy 
Osiyo Yaponiya» strategiyasi. XXI asr boshlarida Yaponiya tashqi siyosati 
xususiyatlari. Janubiy Koreyaning xalqaro munosabatlardagi ishtiroki, Koreya 
Respublikasining zamonaviy tashqi siyosati, Koreyaning “Yangi janubi siyosati”, 
Koreyaning Janubi-Sharqiy Osiyo minaqasidagi geosiyosiy manfaatlari, Koreya 
yarim oroli muammosi va uning jahon siyosatiga ta’siri. Koreyaalararo 
munosabatlaming bugungi holati, Koreya Respublikasining madaniy diplomatiyasi, 
Koreya-AQSH munosabatlari.