6 Adabiyot II qism 2017. p65

!
Darhaqiqat, «Mahbub ul-qulub» asari oltmish yillik
umri davomida hayotda ko‘rgan-kuzatganlarini teran
tahlildan o‘tkazib, muayyan xulosalar chiqargan do-
nishmand adibning kelgusi avlodlarga qoldirgan
buyuk ma’naviy merosidir.
Bu asar har bir odam umri davomida duch kelishi muqarrar
bo‘lgan hayotiy savollarga eng to‘g‘ri javoblarni ta’sirli usulda
berishi bilan yuksak qimmat kasb etadi. Buni Siz o‘qigan bob-
larning mazmun-mohiyati ham yaqqol ko‘rsatib turibdi.
Mutafakkir adib saxovat va himmatni insoniyat bog‘ining
hosildor daraxti, u daraxtning foydali mevasi deb atar ekan,
bunda mutlaqo mubolag‘a qilmaydi. Darhaqiqat, insonlar o‘rta-
sidagi munosabatlarda saxovatlilik, himmatlilik singari oliyja-
nob xislatlar yo‘qolgan kuni bu hayot daraxti qaqrab qurimog‘i
turgan gap. Asarda oliyhimmat kishilar balandparvoz lochinga,
behimmat kimsalar esa sichqon ovlovchi kalxatga o‘xshatilishi
bejiz emas. Bunga qo‘shimcha, chinakam saxovatli va himmatli
kishilarga minnat degan qusur mutlaqo yotdir.
Navoiyning bundan besh asr avval ilgari surgan g‘oyalari
bugun ham o‘z dolzarbligi va ahamiyatini yo‘qotmay kelayotgani
kishini hayratga soladi. Bu jihatdan shoirning isrof to‘g‘risidagi
mulohazalari, ayniqsa, ibratli. «Isrof qilish saxiylik emas; o‘rinsiz
sovurishni aqlli odamlar saxiylik demas. Halol molni kuydirgan-
ni devona deydilar; yorug‘ joyda sham yoqqanni aqldan begona
deydilar. Maqtanish uchun mol bermoq – o‘zini ko‘z-ko‘z
qilmoq va shunday qilib o‘zini «saxiy» demoq – behayolik bilan
nom chiqarmoq. Kimki xalqqa ko‘rsatib ehson bersa, u pastkash,
saxiy emas». Bugungi kunda o‘tkazilayotgan ayrim to‘y va
boshqa marosimlarda inson peshona teri bilan yaratilgan noz-
ne’matlarning behisob uvol qilinayotganini, ularning egalari bu
illatdan ko‘ra o‘z nomini chiqarmoqni ko‘proq o‘ylayotganlarini
ko‘rganda Navoiyning bu iztiroblari beixtiyor yodga kelmay-
dimi?! Xuddi shunga o‘xshash mulohazalarni uning muloyim

---

4 6
tabiatlik, tilga e’tibor, safar fazilatlari to‘g‘risidagi fikrlari bora-
sida ham bemalol aytmoq mumkin.
Hazrat Navoiyning «Mahbub ul-qulub» asari, muallifning o‘zi
ta’kidlaganidek, uch qismga bo‘linadi: birinchi qism har xil
odamlarning fe’l-atvori va ahvoli haqida; ikkinchi qism yaxshi
fe’l xosiyati va yomon xislat kasofati to‘g‘risida; uchinchi qism
turli foydali kuzatishlar va misollar haqida.
1. Sharqda adabiyot so‘zining ma’no-mazmuni va undan ko‘zlan-
gan maqsad nima?
2. Alisher Navoiyning «Mahbub ul-qulub» asari qanday an’analar
asosida va nima maqsadda yaratilgan?
3. Alisher Navoiyga qadar shu yo‘nalishda kimlar tomonidan
qanday asarlar yaratilgan?
4. «Mahbub ul-qulub» iborasi qanday ma’noni anglatadi va u
necha qismdan iborat?
5. Saxiylik va himmat tushunchalariga shoir qanday ta’rif beradi
va qanday o‘xshatishlar qo‘llaydi?
6. «Saxiy» so‘zi bilan «axiy» so‘zining farqi haqida so‘zlang va
shunga oid o‘z fikrlaringizni bildiring.
7. Asarning «Saxovat va himmat bobida»n kelib chiqib shu mav-
zularda sinfdoshlaringiz bilan suhbat quring.
8. Yaxshilik va hojat chiqarish deganda siz nimani tushunasiz?
9. «Hilm» – yumshoq ko‘ngillik odamlar nima uchun e’tibor topa-
di, izzat-hurmat ko‘radi?
10. O‘z hayotingizda uchratgan yumshoq ko‘ngilli insonlar haqida
so‘zlab bering.
11. Shoir «Tilga ixtiyorsiz – elga e’tiborsiz» degan hikmatli so‘z-
larni keltirganda nimalarni nazarda tutadi?
12. Mustaqillik yillarida ona tilimizga munosabat qanday bo‘ldi va
biz qaysi kunni «Davlat tili bayrami» sifatida nishonlaymiz?
13. Nima uchun yaxshi, rost so‘z e’tiborli va qisqa bo‘ladi? Asarda
ko‘tarilgan fikrlar va kuzatishlaringiz asosida o‘sha hikmatni
izohlang.
14. «Inson odobi bilan go‘zal» degan mavzuda sinfingizda bahs-
muloqot o‘tkazing.