6-Амалий машғулот. Мавз у: Пластинанинг ҳарорат майдониҳақида умумий маълумот

2.3-расм. Кам углеродли (0.10% С) пўлатнинг иссиқлик-физик хоссалари

Қиздириш вақтида пўлатнинг аллотропик ҳароралларида иссиқлик уилилади. совиш вақтида эса ажралиб чиқади. шу боис иссиқлик сақлаши сакрашсимон ўзгаради. бу эса ўз навбатида иссиқлик сиғими с ва иссиқлик ўлказувчанлик а нинг сакрашсимон ўзгаришига олиб кcлади. Ёй ёрдамида пай\андлашдаги иссиқлик жараёнларини ҳисоблашда металининг иссиқлик-физик коэффитсиэнллари кўриб чиқилаётган ҳароратлар оралиғида (интервалида) ўртача қилиб олинади; кам углеродли пўлал учиин. масалан. уларнинг ()-:•( 1000 : 1200 °C) ҳароратлар оралиғидаги ўртача қиймати ёки уларнинг 400 :500 °C ҳароратдаги ўртача қиймати. яъни а = 0.08 снр сек; сй 1.25 кал/снръ °C ва з 0.1 кал/см сек °C олинади. Газ алангасида паввандлаш учун уларнинг 300 - 400 °C ҳароратдаги қийматлари олинади.

8-Аниалий машғулот.
Мавзу: Пайвандлашда иссиқлик тўпланишининг коэффитсиcнтини аниқлашни ўрганиш.
Мета лининг иссиқлик-физик коэффитсиэнтлари.
Ҳамма қаттиқ жисмлар уларга хос иссиқлик физик хоссаларга эга бўлади. Масалан. жисмни бcрилган Т ҳароратгача қиздириш учун унга маълум миқдорда (Қ кал) иссиқлик берилши керак. 1 ҳароратгача қиздиришда қаттиқ жисмга унинг масса бирлигига (бўлинган) иссиқлик миқдори иссиқлик сақлаш С кал/г дcйилади.¹ Жисмнинг иссиқлик сақлаши. ўз навбатида. лининг иссиқлик сиғими кал/г °C билан аниқланади. бу иссиқлик сиғими жисмга берилган иссиқлик миқдори АC нинг унинг ҳарорати тегишлича ўз.гариши АТ га нисбати чcгарасидан иборат; бу нисбал чексиз
камавтирилганда бўлади. Иссиқлик сиаъиминина жисмнине солиштирма оралиғига
кўпайлмаси ҳажмий иссиқлик сиғими cй кал/смъ °C дейилади.
Жисмнинг иссиқлик ўлказиш қобил ияти иссиқлик ўтказувчанлик коэффитсиэнти А кал/см сек °C билан тавсииланади. Иссиқлик жараёнларини ҳисоблашда кўпинча мураккаб параметр - иссиқлик о тказувчанлик коэллитсиcнти а - ^з см²/сек дан фбйдаланиш қулай бўлади. Бу коэффитсиэнт cй
иссиқлик о тказувчанлик 7 нинг ҳажмий иссиқлик сиғими cй га нисбатидан иборат. Модданинг элеклр ўлказиш қобилияти лининг солишиирма қаршилиги п омсм билан тавсииланади. Мcлалларнинг иссиқлик ўлказувчанлиги 7 ва элеклр ўтказувчанлиуи и 1/омсм асосан бир
хил механизм ҳароратлар ёки элеклр потенлсиаллар фарқи таъсирида эркин электронларнинг силжиши билан боғлиқ бўлиб. л.оренлс қонуни асосида ўзаро боғлангандир:
о 1.(1-273)° (2.3)
Кангли ва қора мелаллар учун 1 коэл 1 ллсиcнт деярли доимий (ўзгармас) бўлиб. 1. - (5 - 7)
• 10ъ^ф аw™.? ни ташкил элади. Бу нисбалдан солишиирма қаршилик п ни ўзгарлириш тажрибасидан сек (ъ
осонгина аниқланадиган иссиқлик о тказувчанлик л ни баҳолаш учун фбйдаланиш мумкин.
Барча иссиқлик-лизик коэффиисиэнтлар С. 7.. c, а ва п одаида ҳарорат билан ўзгаради (2.3 - расм).

Ҳамма катталиклар ўлчамлиги физик бирликлар лизимида қабул қилинган: кал. г. °C. сек.
2.3-расм. Кам углеродли (0.10% С) пўламинг иссиқлик-иъизик хоссалари

Қиздириш вақлида пўкилнинг аллолропик ҳароратларида иссиқлик ютилади. совиш вақтида эса ажралиб чиқади. шу боис иссиқлик сақлаши сакрашсимон ўзгаради. бу эса ўз навбатида иссиқлик сиг ими с ва иссиқлик ўлказувчанлик а нинг сакрашсимон ўзгаришига олиб келади. Ёв ёрдамида пай\андлашдаги иссиқлик жараёнларини ҳисоблашда мcталлнинг иссиқлик-иъизик коcилнсиcнтлари ко риб чиқилаётган ҳароратлар оралиғида (интервалида) ўртача қилиб олинади: кам углеродли пўлаи учун. масалан. уларнинг 0-:(1000 : 1200 (.ъ) ҳароратлар оралиғидаги

ўрлача қиймали ёки уларнинг 400-: 500 °C ҳароратдаги ўрлача қиймали, яъни а = 0.08 снр/сек: сй 1.25 кал/снръ °C ва з 0.1 кал/см сек °C олинади. Газ алангасида пайвандлаш учун уларнинг 300 - 400 °C ҳароратдаги қийматлари олинади.
9-Амалий машгулот. Пайвандлашда иссиқлик топланишининг коэффитсиэнтини аниқлаш
Таркибий ўзгаришларни тартибга солиш.
Эритиб пайвандлашда манба иссиқлиги буюмнинг челларини исилади ва cритади ҳамда металининг ичкарисига тарқалади. Пайсанд чокига яқин асосий метал! худудида температуре тез кўтарилиб. эриш лемпературасига вақинлашади ва кевин буюмнинг ўрлача лемпературасига инлилиб. асла-секин пасавади.
1 эмпературанинг вақл ўтиш бўйича бундай ўзгариши пайвандлашнинг термик тсикли деб аталиб. пайвандлаш жараёнининг асосий мелаллга иссиқлик таъсирини илбдалайди.
12.1-расм. Листларни учма-уч пайвандлашда углеродли пўлатни термик таъсир худудининг
термик тсикллари:
а - пайванд чоки схемаси;
б - кўндаланг кесим бўйича темпcратуранинг тақсимланиши ва термик таъсир ҳудудининг 1.
2. 3. 4 - нуқталаридаги термик тсикллар.
Термик таъсир худудида асосий металлга ўзига хос термик ишлов берилади. бунда бу худудда металлнинг тузилиши исиши \ а совитиш термик тсиклларига мувофиқ ўзгаради. Эриш чегарасидан турлича узоқлашган худуд қатламларининг термик тсикллари бир хии эмас. шунинг учун пайванд бирикма бир жинсли бўлмаган тузилмали иборал. Термик тсикл пайвандлаш режими парамcтрларининг пайсанд бирикма асосий металлни лузилмасининг ўзгаришларига таъсирини бахолаш учун асос бўлиб хисобланади.
10-Амалий машғулот.
Мавзу: Тобланаётган пўИатлар учун аустенит критик тарқалишининг ҳисоблаш.
Асосий металлда лузилмасининг ўзгариш жараёнларини тартибга солиш учун қуйидагилар зарур:
а) термик таъсир худудида термик тсиклнинг пайвандлаш режими шартларига. буюмнинг геометриясига. иситиш лемпературасига ва пайвандлаш кечадиган ташқи шароитларга боғлиқлигини аниқлаш:
12.2-расм. Аустенитни емирилиш диаграммаси:
а - изотермик совитиш: б- узлуксиз совутиш
б) температуре оъзгари шининг у ёки бу ёки терин тсикли пайванд бирикманинг тузилишига ва эханик хоссаларига қандай таъсир этишини аниқлаш. Пайвандлаш жараёнининг иссиқлик таъсирини хар бири ўзиэҳа қабул қиладиган. саноатда қўиланиладиган турли хил пўлат маркаларининг катта миқдори хар бир алохида ҳолда шундай бир пайвандлаш режимини танлашни талаб этадики. бунда мазкур пайванд бирикма термик таъсир ҳудудида лузи И ишининг ўзгариши оқибатида ўзининг эксплуататсион хоссаларини йўқотмасин.
л.истларни уэҳма-уэҳ пайвандлашда термик таъсир худудининг ўзига хос нуқталарининг термик тсикллари 12.1-расмда кўрсатилган. Бн нуқлаларнинг максимал температураси А и нуқтадан эриш нуқтасигача элади. Шундай қилиб. металл ёки қисман .1, ва . 1з ўртасидаги ёки .-И3 нуқтадан юқоридаги тўлиқ қайта кристалланишни бошидан кечиради. Бундай лериник тсикллар шароитида ўла қиздиришда аустенит доналарининг ўсиши ва совутишда тобланиши кузалилади. Металл қанчалик тез совутилса мартенситга айланишининг бошланиши М нуқта температурасигача ўта совутилиши эхлимоли кўпроқдир (12.2-а расни). Совуш лезлиги 1Г> И]. мойил бўлган пўлат иичун лемпералуранинг юқори субкритик интcрвалидаги аустенит эмирилислтига улгурмай қолади ва М нуқта температурасига мартенситли айланиш ўта со\ ийди.