6. amaliy mashg‘ulot kam uglerodli po’latni kesishni tatqiqoti. Ishdan ko’zlangan maqsad

---

6.AMALIY MASHG‘ULOT 
Kam uglerodli po’latni kesishni tatqiqoti. 
Ishdan ko’zlangan maqsad: 
- Po’latni kislorod bilan kesish temirning sof kislorod oqimida yonish xossasiga 
asoslangan tasirinini o’rganish. 
-Ishlatiladigan turiga qarab keskichlarni tanlashni o’rganish. 
Kerakli jixozlar: 
Atsetilen generator, keskichlar, metall qirqimlari, maxsus kiyim, himoya 
ko`zoynagi. 
Umumiy ma’lumotlar. 
Po’latni kislorod bilan kesish temirning sof kislorod oqimida yonish xossasiga 
asoslangan, bunda temir po’latning erish haroratiga yaqin, yahni 1200—1400°S 
haroratga qadar qizdiriladi (11.1 - rasm). Kesayotganda metall gaz-kislorod 
alangasida qizdiriladi. Yonilђi tariqasida atsetilen, propan-butan, piroliz, tabiiy, 
koks va shaxar gazlari hamda, kerosin buђlari ishlatiladi. 
Metallning ozgina joyi kesishdan oldin kizdiriladi.So’ngra ana shu joyiga 
kesuvchi kislorod oqimi yo’naltiriladi hamda kesgich rejalangan kesish chiziђi 
bo’yicha surib boriladi.Metall butun tunuka qalinligi baravari yonib, orada tor tirqish 
hosil qiladi.Temir kislorodda kislorodning kesuvchi oqimi yuzasiga chegaradosh 
bo’lgan qatlamlaridagina jadal yonadi.Kislorod oqimi metall orasiga juda kam 
chuqurlikda kiradi. 
11.1 - rasm. Kislorod bilan kesish chizmasi:
1 – mundshtuk; 2 – kesuvchi kislorod; 3 – kesilayotgan metall; 4 – qizdiruvchi 
alanga; 5 – shlak. 
1 kg temirni yonishi uchun yonganda qanday oksid (FeO yoki Fe
3
O
4
) hosil 
bo’lishiga qarab nazariy jihatdan 0,29 m
3
dan 0,38 m
3
gacha kislorod talab qilinadi. 
Amalda kisloroddan ana shu nazariy hisobdagiga qaraganda ancha ko’p yoki oz sarf 
bo’lishi mumkin.CHunki shlaklarda ikkala oksid turli nisbatlarda bo’ladi, 
metallning bir qismi kesimdan erigan holatda chiqarib yuboriladi. Kislorodning bir 
qismi suyuq metall va shlakni puflab chiqarishga sarflanadi, shuningdek atrofdagi 
muhitda yo’qoladi. Kesish uchun tozaligi 98,5 — 99,5 % kislorod ishlatiladi. 
Kislorod tozaligi shundan kam bo’lsa, kesish tezligi kamayadi, va kislorod ancha 
ko’p sarflanadi. Masalan, kislorod tozaligi 99,5 dan 97,5 foizgacha bo’lganda 
tozaligining bir foiz kamayishi bilan 1 m ga sarflanadigan kislorod miqdori 25—35 
%, kesish vaqti esa 10 — 15 % ortadi. Bu hol ayniqsa, qalin po’latni kesishda yaqqol 

---

seziladi. 
Tozaligi 98 % dan kam bo’lgan kislorod ishlatilmagani mahqul, chunki kesish 
yuzasi ko’ngildagidek toza chiqmaydi, unda chuqur o’yiklar va juda qiyin 
ajraladigan shlaklar hosil bo’ladi.