6-amaliy mashg’ulot. Ko’tаrmаni yon zаxirаdаgi gruntlаrdаn qurish tеxnоlоgik jаrаyonlаri hisоbi Ishning mаqsаdi

---

6-amaliy mashg’ulot. 
Ko’tаrmаni yon zаxirаdаgi gruntlаrdаn qurish tеxnоlоgik jаrаyonlаri hisоbi 
Ishning mаqsаdi: Tаlаbаlаrni yo‟l pоyini ko‟tаrmаni yon zаxirаdаgi gruntlаrdаn 
qurish tеxnоlоgik jаrаyonlаri bo‟yichа bilim vа ko‟nikmаlаrni hоsil qilish. Ko‟tаrmаni 
yon zаxirаdаgi gruntlаrdаn qurish tеxnоlоgik jаrаyonlаri hisоbi
Ishni bаjаrish tаrtibi: Tekis yoki past - tepaliklar bo„lgan joylarda avtomobil 
yo„llarining yo„l poyi, asosan, baland bo„lmagan ko„tarma (0,6-0,8 m, ayrim hollarda 1 
m dan katta) ko„rinishida bo„ladi. Bunday ko„tarmalarni qurish uchun nisbatan kam 
grunt talab qilinganligi sababli yaqin vaqtlargacha yo„l bo„ylab bir yoki ikki 
tomonidan, uning butun uzunligicha yon rezervdan olingan. Buning natijasida yer 
ishlari narxi eng kam va yo„l poyi uchun grunt qidirishda bu omil hal qiluvchi 
ahamiyatga ega bo„lgan. Agar bu masala bir vaqtda sarf-iqtisodi jihatidan ko„rilmasa, 
bunday yechim oqilona bo‟lmaydi. 
Yon rezervlar bo„lganda yo„l yer maydonini 2 marta ko„p egallaydi. Yo„l qurilib 
bo„lgandan so„ng rezerv yerlari ifloslanishi va o„simlik o„sishi natijasida axlat 
to„planadigan joyga aylanib, yo„l poyining suv-issiqlik tartibini buzadi, yo„lda harakat 
xavfsizligi ta'minlanmaydi. Shuning uchun juda kam holatlarda yon rezervlardan grunt 
olib yo„l poyi quriladi. Yon rezervlardagi yo„lning xosil bermaydigan joylaridan 
o„tganda, quyi darajali yo„l qurilganda va yer qayta tiklanishi kerak bo„lgan, rezerv 
vaqtinchalik egallagan joylarda o„tkazish oqilona hisoblanadi. Ish buldozer, skreper 
yoki greyder-elevatorda bajariladi.
Buldozer bilan yon rezervdan ko„tarma qurishda ishning texnologiyasi va tashkil 
etilishi. Odatda, rezervlar ikki tomonda quriladi, agar joylardagi sharoit bunga imkon 
bermasa, rezerv bitta tomondan chegaralanadi. Rezervning o„lchami ko„tarmaning 
balandligi va kengligiga qarab belgilanadi. Rezervning chuqurligi suv qochirish 
imkonidan kelib chiqib olinadi (1 m dan katta emas). Bitta rezerv atrofida uning 
kengligi va chuqurligi o„zgarmas bo„ladi. Agar qurilayotgan ko„tarmaning yonida grunt 
yoki boshqa sharoitga asosan yon rezervlar qurish mumkin bo„lmasa, grunt yaqin 
rezervdan olinadi. Bunday holatlarda rezervdan grunt avval ko„tarma uchun 
tayyorlangan asosga tashiladi va vaqtinchalik (oraliq) to„plam holida yotqiziladi. Keyin 
grunt bu to„plamda ko„rsatilgan joyga suriladi.
Shu usulda quvurga, kichik ko„priklarga olib keluvchi va pastlik joylardagi 
ko„tarmalar quriladi. Ko„tarmalar uchun grunt yon rezervdan olinganda buldozerlar 
quyidagi asosiy ish kompleksini bajaradi: asosni tayyorlash (buldozer bilan o„simlik 
qatlamini 
olish); 
ko„tarmaning 
tabiiy 
asosini 
gruntlarni 
zichlashtirishda 
foydalaniladigan mashinalar bilan zichlashtirish; rezervda gruntni kavlash, ko„tarmaga 
surish; har bir qatlam gruntini buldozer bilan surish; har bir qatlam gruntini katok bilan 
zichlash; yo„l poyi va rezervning yuzasini avtog‟reyder bilan tekislash; buldozer bilan 
rezervni tiklash, yon qiyalikka va yo„l yoqasiga gruntni tarqatish. 
Rezervda gruntni kavlash, gorizontal qatlam qilib ko„tarmaga surish va 
tarqatishni transheya usulida buldozer bajaradi (6.1-rasm). Buldozer bilan gruntni 
birinchi qirqish rezervning ichki qismida olib boriladi, keyingilari - tashqarisidan 
shunday qilinadiki, unda yo„l o„qiga perpendikulyar bitta chuqur bo„lmagan transheya 

---

xosil bo„lsin. Kesilgan grunt ko„tarmaga suriladi va qatlamlab, 0,20-0,25 sm qalinlikda 
shuningdek yo„l o„qiga perpendikulyar (gruntlarni zichlashtirish uchun qo„llanadigan 
mashinalarga bog„liq holda) tekislanadi. Qirqishni birinchi transheyaga parallel holda 
undan 0,5-0,8 m masofada olib boriladi. Keyinchalik qirqishni hamma masofa uchun 
ketma-ket qirqilib bu masofada ko‟tarmaning birinchi qatlamining hammasi uchun 
grunt olinadi. Ko‟tarmaning birinchi qatlamini tekislab va zichlab bo„lgandan so„ng 
transheya xosil bo„lgan joyda yangidan grunt buldozer bilan qirqiladi va shu tariqa 
ko„tarmaning ikkinchi qatlami uchun grunt olinadi. Bu jarayon bir necha marotaba, 
ko„tarmani qurish kerak bo„lgan miqdorda bajariladi. Gruntlarni kavlashda 
ko„tarmaning oxirgi qatlami uchun transheya oralig„ida “devor” xosil qilinadi va undagi 
grunt ko„tarmaning oxirgi qatlamiga suriladi.