6-amaliy mashg’ulot. Ko’tаrmаni yon zаxirаdаgi gruntlаrdаn qurish tеxnоlоgik jаrаyonlаri hisоbi Ishning mаqsаdi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
15.1- rasm. Rezervdan gruntni kavlab ko‘tarmaga surish 
Gruntlarni tekislash va qatlamlar yuzasini rejalashtirish buldozer yoki 
avtog‟reyder bilan bajariladi. Ko„pincha, dastlabki tekislashni 6.5-rasmda ko„rsatilgan 
usulda gruntni yotqizish jarayonida amalga oshiriladi. Gruntlarni qatlamlab tekislash va 
yuzani rejalashtirish har bir qatlamni yotqizgandan so„ng yo„l poyining kengligi va 
qamrab olish masofasi bo„yicha bajariladi. Ko„tarmaning yuqori qatlami yuzasiga yo„l 
o„qidan yo„l poyi qoshiga qarab 20 - 40‰ ko„ndalang kesim beriladi. Agar ish 
jaroyonida uzoq muddat tanaffus qilinsa, yomg„ir suvlarini qochirish uchun, boshqa 
qatlamlarning yuzasiga ham shunday qiyalik beriladi, boshqa holatlarda yuzani 
gorizontal qilinadi.
Ishni boshlashdan avval mashinist qamrab olish masofasining boshida 
avtog‟reyderni to„xtatadi, ag‟dargichni ishchi holatga keltiradi va yo„l qoshidan o„qiga 
qarab har bir avvalgi o„tishni 0,6 m yopib, ketma-ket o„tish bilan to„kilgan qatlamni 
tekislaydi. Har bir ishchi o„tishning oxirida mashinist ag‟dargichni ko„tarib, 
ko„tarmadan tashqariga chiqmasdan aylanadi. Birinchi o„tishda avtog‟reyder g„ildiragi 
ko„tarmaning qoshidan 1 m dan yaqin bo„lmagan masofada turishi kerak. Ish jarayonida 
qirqish burchagi α=45†50
o
, qiyalik burchagi γ=2
o
, qamrab olish burchagi β=70†75
o 
ga 
teng bo„ladi. 
Avtog‟reyder bilan yon rezervdan ko„tarma qurish. Avtog‟reyderlar, asosan, 
gruntlarni tekislash va rejalashtirish ishlarini bajarish uchun mo„ljallangan. Ulardan 
qumlarni, chaqiqtoshlarni va shag‟allarni tekislash va rejalash, yo„ldan qorni tozalashda 

---

foydalaniladi. Yon rezervdan grunt olib ko„tarma qurishni ularning eng katta balandligi 
0,8 m bo„lganda bajarish mumkin.
Avtog‟reyder bilan ishni bajarish texnologik jarayonlari bir necha ketma-ket 
bajariladi: gruntni qirqish, ko„ndalangiga surish, qatlamlab tekislash. 
Rezervni qirqish ichki qoshidan boshlanadi. Gruntni surish bir necha o„tish bilan 
amalga oshiriladi; bu jarayon eng og„iri bo„lib, umumiy o„tish sonining 75 % ni tashkil 
qiladi. Shuning uchun ayrim hollarda qirqish ikki marta qirqish bajariladi, qirqilgan 
grunt suriladi. Gruntni yotqizish ikkita usuldan birida amalga oshiriladi - yarim siqish 
(vrazbejku) i to„liq siqish. Avtog‟reyder bilan surilgan gruntni to„plam va to„da holda 
qoldirmasdan darrov tekislash kerak.
 
Nazorat savollari: 
1. Ko‟tаrmаni yon zаxirаdаgi gruntlаrdаn qurish tеxnоlоgik jаrаyonlаrini tushuntirib 
bеring? 
2. Ko‟tаrmаni yon zаxirаdаgi gruntlаrdаn qurishdа qаndаy mаshinа-mехаnizmlаrdаn 
fоydаlаnilаdi? 
3. Yon zаxirаdаgi gruntlаr qаndаy pаydо bo‟lаdi? 
4. Buldozer bilan yon zаxirаdаn ko„tarma qurishda ish texnologiyasini gаpirib bеring? 
5. O‟simlik qаtlаmi nimа uchun qirqilаdi? 
6. O‟simlik qаtlаmi nеchа sаntimеtr qirqilаdi? 
O‟simlik qаtlаmini qirqishdа qаndаy tехnikаlаrdаn fоydаlаnilаdi?