6-bob polimerlarning suyuq fazali tizimlari

6.3. Polielektrolitlar va konsentratsiyon anomaliya 
Elementar zvenolarida ionogen guruhlari bo„lgan polimerlar 
polielektrolilart (ionogen makromolekula) deyiladi. Ionogen guruhlarning 
tabiatiga bog„liq holda polielektrolitlar kuchli va kuchsiz polikislota va 
poliasos toifalarga bo„linadi.
Kuchli polikislotalar guruhiga misol sifatida quyidagi birikmalarni 
kelishtirish mumkin: 
polivinilsulfon kislota polistirolsulfon kislota 
 
kuchsiz polikislotalar guruhi:

poliakril kislota polimetakril kislota 
 
Shuningdek kuchli poliasoslarga quyidagi, ya‟ni
 
polivinil-n-tolilmetilammoniy politrimetilammoniy etilmetakrilat 

---

108 
va kuchsiz poliasoslarga esa ushbu moddalar misol bo„ladi: 
Poli-n-aminostirol Poli-4-vinilpiridin 
 
Polikislota va poliasoslar tuzlari, odatda, kuchli polielektrolitlardir.
Polielektrolitlar zanjirlarida ham polikislota ham poliasos guruhlar bo„lsa, 
ular amfoter yoki poliamfolit makromolekulalar deyiladi. Misol sifatida 2-
metil-5-vinil-piridin va akril kislota sopolimerini keltirish mumkin: 
Polielektrolitlarga 
(poliamfolitlarga) 
biologik 
muhim 
yuqori 
molekulyar birikmalar, jumladan, oqsillar, nuklein kislotalar kiradi. 
Polielektrolitlar, o„ziga xos ravishda ionogen polimerlar va past 
molekulyar elektrolitlarning xususiyatlarini mujassam etadi. Polielektrolit 
eritmalar, boshqa polimer eritmalar kabi anomal yuqori qovushoqlikga ega 
bo„ladi. Shuningdek, oddiy elektrolitlar kabi samarali ravishda elektr tokini 
o„tkazadi. Eng e‟tiborli tomoni shuki, polielektrolitlarning eritmalardagi 
gidrodinamik, optik va elektrkimyoviy xossalari noelektrolit polimerlar va 
quyi molekulyar elektrolitlarning xossalaridan keskin farq qiladi va bir 
qator o„ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. 
Polielektrolitlarning barcha o„ziga xos xossalari, ularning 
zanjirlaridagi lokal zaryadlarni kompensatsiyalanmagan holida namoyon 
bo„ladi. Bu xossalar asosan zaryadlangan poliion guruhlarni o„zaro va 
ularni o„rab turgan quyi molekulyar qarama-qarshi zaryadli ionlar bilan 
ta‟sirlashishi bilan aniqlanadi. Polielektrolitlar suvli eritmalarda elektrolitik 
dissotsiatsiya hodisasini namoyon qiladi. Bu hodisa molekulyar zanjir 
tarkibiga kiruvchi funksional guruhlar hisobiga amalga oshadi. Shuning 
uchun ham polielektrolitlarning suvli eritmalarini o„rganish katta ilmiy va 
amaliy qiziqish uyg„otadi.
Makromolekulalarda 
ionogen 
tabiatli 
guruhlarni 
mavjudligi 
polielektrolitlarga xos ionlashish muvozanatini yuzaga kelishini taqozo 

---

109 
etadi. Polimerlarda quyi molekulayr birikmalarniki singari elektrolitik 
dissotsiatsiya reaksiyasi muvozanati
HA H
+
 + A
-
kabi bo„ladi va quyidagi tenglama orqali ifodalanadi: 
[H
+
]

/(1 - 

) = K‟ yoki pH = pK‟ + lg[

/(1 - 

)] (6.3.1) 
bu yerda K‟ – elektrolitik dissotsiatsiya (ionizatsiya) doimiysi; 

- 
dissotsiatsiya (ionlashish) darajasi. 
Quyi 
molekulyar 
birikmaklar 
uchun 
dissotsiatsiya 
doimiysi 
konsentratsiya va dissotsiatsiya darajasiga bog„liq emas, ammo, 
molekulalarning ionlashishini Gibbs energiyasi o„zgarishiga bog„liq bo„lib 
qiyidagicha ifodalanadi: