6 Laboratoriya. Dumalash podshipniklarida ishqalanish momentini aniqlash

Nazorat savollari.
1. «Dumalash ishqalanish» va «Sirpanish ishqalanish» nima, ta’rif bering?
2. Dumalash podshipniklarining konstruksiyasi.
3. Sirpanish podshipniklariga nisbatan dumalash podshipniklarining afzalliklari va kamchiliklari.
4. Dumalash podshipniklarining asosiy turlari.
5. Ko‘rsatilgan rasm bo‘yicha dumalash podshipnigini to‘g‘ri ko‘rsata olish.
6. YUklanish qobilyati bo‘yicha podshipniklarni ajratish.
7. Sinflar bo‘yicha podshipniklarni ajratish.
8. Separator nima va nima uchun kerak.
9. Podshipnik nomeri qanday o‘qiladi (rasshifrovka).
10. Dumalash podshipnigini tayyorlashda ishlatiladigan materiallar.
11. Dumalash podshipnigi dinamikasi.
12. Dumalash podshipnigini moylash.


LABORATORIYA ISHINI RASMIYLASHTIRISH NAMUNASI
LABORATORIYA ISHI № 4
ToshTYMI
Talaba ________ gurux ________ O‘qituvchi ___________


DUMALASH PODSHIPNIKLARIDA ISHqALANISH MOMENTINI ANIqLASH
1. YAssi o‘lchov prujinasini tarirovka grafigi
2. Amaliy qiymatlar jadvali

YUk og‘irligi Kg	Podshipnik tekshirilayotganda qurilma ko‘rsatkichlari			Aniqlanayotgan parametr larni xaqiqiy qiymati
	Tezlik aniqlanayot gandagi tok J (mA)	Moment aniqlanayot gandagi tok J (mA)	V2 tumbleri xolati	YUklanish qurilmasi shpindeli ning aylanish lar chastotasi n min^-1	Tekshirilayotgan odship-nikdagi ishqalanish momenti T,Nmm
0.5	50
	60
	70
1.0	50
	60
	70
2.0	50
	60
	70

3. bog‘liqlik grafigini qurish
Sirpanish podshipniklarida ishqalanish momentini aniqlash.

2. 
   qurilma ishini tavsifi.
   

qurilma sxemasi o‘quv stendida ko‘rsatilgan. Asosning 1 yuqori qismiga barcha asosiy qismlari bilan birga vertikal plita 3 maxkamlangan ustun o‘rnatilgan.

2. 
   Elektr dvigatel.
   

Elektr dvigatel statori 4 vertikal plitada maxkamlangan va vintdan 5 ishga tushuvchi taranglan qurilmasi bilan jihozlangan. (qurilma sxemasida ko‘rsatilmagan). Doimiy tok dvigateli 110 V kuchlanishda ishlaydi. qurilma esa 220 V, 50 Hz li tarmoqga ulanadi. qurilma ichida rostlagich va transformator mavjud.
1.2. YUklanish qurilmasi.
YUklanish qurilmasi korpusi 6 ham vertikal plitaga maxkamlangan. Bu qurilma shpideli 7 ikkita zoldirli podshipniklarga o‘rnatilgan. (podshipniklar sxemasida ko‘rsatilgan). Aylanma xarakat elektrdvigateldan shpindelga, uzatish soni ga teng bo‘lgan tasmali uzatma yordamida uzatiladi. YUklanish qurilmasining yuqori qismida rotori shpindel bilan bog‘langan taxogenerator 9 o‘rnatilgan. Taxogenerator vazifasi shpindel aylanishlar chastotasini aniqlash. Taxogenerator tokini shpindel aylanishlar chastotasiga nisbatan o‘zgarish grafigi 1.1. rasmda keltirilgan.

1.1 rasm. Milliampermetr ko‘rsatkichini shpindel aylanishlar chastotasiga bog‘liqlik grafigi.

SHpendel yuqori qismida rezbali teshik bo‘lib, bu teshikka rezbali valikga maxkamlangan tekshirilayotgan podshipnik 10 uzeli burab kiritiladi. Podshipnik korpusining silindrsimon qismiga maxkamlovchi vint 13 bilan jihozlangan almashinuvchi yuk 12, o‘rnatiladi. Har bir almashinuvchi yukning povodoki 14 bo‘lib, uning oxiri yassi o‘lchash prujinasining 15 egariga o‘rnatiladi.

1.3. O‘lchash ko‘rilmasi.

O‘lchash qurilmasi tekshirilayotgan sirpanish podshipnikdagi ishqalanish momentini o‘lchash uchun xizmat qiladi. Ishlash prinsipi, fotodioddan 17 o‘tayotgan, yoritgich 16 tomonidan hosil qilingan yorug‘lik oqimini o‘rganishiga asoslangan. YOrug‘lik oqimining o‘zgarishi fotodiod zanjiridagi tokni o‘zgartiradi, bu esa milliampermetr tomonidan o‘lchanadi. Fotodiodga tushayotgan yorug‘lik oqimining qiymati deformatsiyalanuvchi prujinaning 15 oxiriga maxkamlangan pardaning 18 xolatiga bog‘liq (A-A rasm). Prujinaning deformatsiyalanish (egilish) qiymati tekshirilyotgan podshipnikdagi ishqalanish momenti va xomut 19 xolatiga bog‘liq. SHunday qilib sirpanish podshipnigidagi ishqalanish momenti fotodioddagi tokga proporsional.
O‘lchash prujinasini g q 5, 10, 15, 20, 25 grammli toshlar bilan yuklanish beriladi va fotodiod zanjiridagi tokni momentiga bog‘liqlik tarirovka grafigini tuziladi (1.2. rasm).

Bu grafik orqali dumalash podshipnigidagi ishqalanish momentini aniqlash mumkin (grafikdagi moment o‘zgaruvchan yukni 50 mm ga – xarakatlanayotgan podshipnikdan markazidan o‘zgaruvchan yukgacha bo‘lgan masofaga ko‘paytmasi sifatida aniqlanadi).

2. Laboratoriya ishini bajarish uslubi.

2.1. YAssi o‘lchash prujinasini tarirovka qilish.

qurilmani ishlab chiqgan zavod moment bo‘yicha tarirovka grafigini keltiradi. Lekin o‘lchash prujinasining deformatsiyasi tajriba vaqtida prujina uzunligini o‘zgartirishga imkon beruvchi xomut 19 xolatiga ham bog‘liq. SHuning uchun yassi o‘lchash prujinasini tarirovka qilish shartli hisoblanadi.
Tarirovka qilish ketma-ketligi.
1. Vint 13 ni bo‘shatib 12 yukni ajratish.
2. 20 vintni ajratib o‘lchash qurilmasini plitaga 3 gorizontal xolatda shu vint 20 bilan maxkamlash.
3. qurilma old qismida joylashgan V1 «set» tumblerini yoqish (signal lampasi yonishi lozim). V2 tumblerini 1 xolatga o‘rnatish, V4 tumbleri moment xolatiga qo‘yish. Milliampermetr strelkasi 0 holatidan bir yoki ikkiga bo‘limga og‘ish lozim.
4. O‘lchash prujinasi egariga ketma-ket q q 5, 10, 15, 20, 25 gr og‘irlikdagi yuklarni o‘rnatib, o‘lchash prujinasini deformatsiyasini qayd qilish lozim, tarirovka grafigidagi moment yuk og‘irligini 50 mm ga ko‘paytmasi sifatida aniqlanadi (yuqoriga qarang).
5. V2 tumbler 2 xolatga o‘rnatib prujina tarirovkasi 4 bandda keltirilgan ketma-ketlik bo‘yicha aniqlanadi. Grafikning umumiy ko‘rinishi 1.2. rasmda keltirilgan.

2.2. qurilmani rostlash va ko‘rsatkichlarini qayd qilish.

Podshipnik korpusining silindrsimon qismiga 10, Q q 1,0 kg og‘irlikdagi yuk o‘rnatilgan va vint 13 bilan maxkamlangan. Xomut 19 xolati yassi o‘lchash prujinani tarirovkasi vaqtidagi xolatiga mos kelishi lozim. qurilma old qismidagi panelda joylashgan tezlik registrini boshlang‘ich xolatga keltirish (soat strelkasiga qarshi oxirigacha burish lozim). V3 «dvigatel» tumblerini ishga tushirib V1 tumblerini 1 xolatga, V4 tumblerini esa «tezlik» xolatiga o‘rnatish lozim.
Ilova:
O‘lchash qurilmasini rostlash va milliampermetrni rostlash laboratoriya ishini tarkibiga kirmaydi. Bu ish mutaxassis tomonidan avval bajarilishi lozim. Talaba bu ishlarni bajarmasligi lozim. (DP11A-PS qurilma pasportiga qarang).
V2 tumbler milliampermetr sezgirligini o‘zgartiradi. 2 xolatdan momentni aniqlashda 1 xolatda milliampermetr strelkasi o‘lchov chegarasidan ortib ketganida foydalaniladi.
Tezlik registri bilan dvigatel aylanishlar sonini orttirib milliampermetr ko‘rsatkichini o‘ngga karrali songa keltirish lozim (grafikni qurishni qulayligi uchun). V4 tumblerini «moment» xolatiga o‘tkazib tezlik toki va moment tokini qayd etib 2.1. jadvalga kiritish lozim. Amalni esa ikki marotaba qaytarib har safar tezlik ko‘rsatkichini milliampermetr ko‘rsatkichi bo‘yicha orttirish lozim. Tezlikning xuddi shu ko‘rsatkichlarida tajribani Q q 2 kg og‘irlikdagi yuk bilan qaytarish lozim. Barcha qiymatlarni 2.1. jadvalning chap qismiga kiritish lozim.
qurilma ishlab chiqgan zavod tomonidan keltirilgan grafik (1.1. rasm) va yassi prujinani tarirovkasida kelib chiqqan grafik (1.2. rasm) bo‘yicha shlindel aylanishlar sonini xaqiqiy qiymatini va podshipnikdagi ishqalanish momenti T Nmm aniqlanadi. Aniqlangan qiymatlar 2.1. jadvalning o‘ng qismiga kiritiladi.
2.1. jadval.

YUk og‘irligi Kg	Podshipnik tekshirilayotganda qurilma ko‘rsatkichlari			Aniqlanayotgan parametr larni xaqiqiy qiymati
	Tezlik aniqlanayot gandagi tok J (mA)	Moment aniqlanayot gandagi tok J (mA)	V2 tumbleri xolati	YUklanish qurilmasi shpindeli ning aylanish lar chastotasi n min^-1	Tekshirilayotgan odship-nikdagi ishqalanish momenti T,Nmm
1.0	50
	60
	70
2.0	50
	60
	70

2.3. Grafiklarni qurish.

2.1. jadvalning o‘ng tomonidagi qiymatlardan foydalanib umumiy ko‘rinishi 2.1. jadvaldan keltirilgan grafiklarning qurish.

2.1. rasm. SHpindel aylanishlar chastotasining podshipnik ishqalanish momentiga bog‘liqlik grafigi.

Xulosa: Kulon qonuniga asosan (quruqlikda ishqalanish)

F_ishq qfN q A,
Bu erda F_ishq – ishqalanish kuchi;
N – normal kuch;
f - ishqalanish koeffitsienti;
A - molekulyar kuchlanishga bog‘liq o‘zgarmas qiymat.
Gersi – SHtribek diagrammasiga asosan (2.2 rasm) aylanish chastotasi ortishi bilan ishqalanish koeffitsienti kamayadi. O‘z navbatida ishqalanish koeffitsienti va ishqalanish momenti ham kamayadi. Tajribada bizda bu narsa podshipnik moylanishi evaziga kuzatilmasligi mumkin.

Ris.2.2 Gersi-SHtribek diagrammasi
Nyutonning qovushqoq siljish qonuni kuchga kiradi (2.2rasm , 2-3 egri chiziq).
,
gde T – qovushqoq siljish kuchi;
μ – dinamik qovushqoq siljish;
– harakat yo‘nalishiga normal bo‘yicha siljish tezligi
gradienti;
dS − elementar siljish yuzasi.
Nazorat savollari.
1. Sirpanish podshipniklarining vazifasi va tasnifi?
2. SHip, bo‘yin, tovon va sapfa nima?
3. Dumalash podshipniklariga nisbatan sirpanish
podshipniklarining afzalliklari va kamchiliklari.
4. Sirpanish podshipniklarining ishlash sharoiti va emirilish
turlari.
5. Sirpanish podshipniklarida ishqalanish turlari.
6. Sirpanish podshipniklarida asosiy xisoblash mezoni.
7. Sirpanish podshipniklarining konstruksiyasi.
8. Sirpanish podshipniklarini moylash.
9. Sirpanish podshipniklarini va vkladishlarni tayyorlashda ishlatiladigan materiallar.
10. Sirpanish podshipniklarini qo‘llanish sohasi.