6-Lekciya Órt qáwipsizligi

partlawǵa qáwipli ortalíq. 
III hám IV-sinf - alangalanishning tómengi shegarasi 65 g/m
3
den joqari bolǵan 
janíwǵa qáwipli ortalíq. Sh-klasstaǵí changlarning alangalanish temperaturasi-250°C, 
IV-klassqa tiyisli changlarniki bolsa - 250°C dan joqari 
Islep shiǵariw partlaw hám órt qáwipliligi boyínsha kategoriyalarí. Islep 
shiǵariw onda isletiletuǵín yaki saqlanatuǵín materiallardíń janíw qásiyeti boyínsha 
6 kategoriyaǵa ajratiladii hám olar -A,B,V,G,D,E kórinislerinde uriniwlarínan shártli 
belgilenedi. 
A-kategoriyadaǵí islep shigariw,partlaw-janíwǵa qáwipli islep shiǵariw bolíp , 
oǵan buǵlaríningalangalanish temperatura 28°Sdan kem bolǵan hám hawa quraminda 
10 % ǵa shekem partlaw qáwiplihawa yaki materiallar bolǵan hámde suw,kislorod, 
hawa yaki óz-ara tásirinde alangalanuvchi materiallar isletiletiletuǵín islep shiǵariw 
kiredi . 
B-kategoriya – partlaw, janíwǵa qáwipliislep shiǵariw. Buǵan puwlardíń 
alangalanishtemperaturasi 28 den 61°S qa shekm bolǵan suyiqliklar . Hawa 
quraminda 10% qa shekem partlawǵa qáwipli qisilǵan gaz,shańlar bolǵan,sonday aq 

---

5 % ge shekem tómengi partlaw muǵdari N
pv
>65 g/m
3
bolǵan shańlar bar islep 
shiǵariwlar kiredi. 
V-kategoriya – janíwǵa qáwipli islep shiǵariw,alangalanish temperaturasi 
61°Sdan joqari bolǵan suyiqlíq isletiledi hám N
pe
>65 g/m
3
muǵdardaǵí janíwshi shań, 
gazler bar hawaortaliǵí bolǵan,sondayaq qatti janíwshi materiallar isletiletuǵín islep 
shiǵariw shiǵariladi. 
G-kategoriya–órtke qáwipli islep shiǵariw.Jabaytuǵín materiallarǵa jillilik yaki 
alanga tásirinen islew beriw qollanilatuǵín islep shiǵariw . 
D-kategoriya–órtke hám partlawǵa qáwipsiz islep shiǵariw .Bunda janbaytuǵín 
materiallarǵa suwiq jaǵdaylar islew beriledi (jiynaw,ajratiw,juwiw tsexlarí). 
E-kategoriya–poatlawǵa qáwipli islep shiǵariw. Janíwshi gaz hám imarat 
kóleminiń 5 % muǵdari partlawǵa biyim shańlar bolǵan islep shiǵariw . Bunday 
ortalíqqa órtsiz partlaw paydav boladi 
Ónimdi jiynatip aliwda órt qáwipsizligi is-ilajlarín támiyinlew ushin 
juwapkershilik jumis basqariwshilarína , ónimdi jiynastiriw agregatlaríndaǵí órt 
óshiriw qurallarí hám órtke qarsi qurilmalaríniń texnik jaǵdayi ushin juwapkershilik 
bolsa islep shiǵariya uchastkalaríniń baslíqlarína júklenedi. 
Kárxananiń basliǵí hár jili buyriq penen (fermer xojalíq basqariwshi qarari 
menen jiyin-terim texnikalarín órtke qarsi tayarlawda, órt-texnik bilimlerdi 
bekkemlew ushin oqiwdi shólkemlestiriw hám sinaw qabil qiliw ,órt qáwipsizligi
qaǵíydalarína ámel qiliw boyínsha instruktajlar ótkeriw ushin juwapker shaxsti 
tastiyiqlaydi . 
Hámme xizmetkerler órt- texnik minimumi dástúri boyínsha oqitilǵan hám bul 
boyínsha sinaw tapsirǵan boliwlarí kerek. Órt-texnik minimumi sinaw nátiyjesi 
boyínsha bahalaw kestesi toltiriladi . 
Ónimniń jiynaliw hám azíqlardi tayarlawǵa itibar qaratilǵan hámme jumisshi, 
xizmetkerler órt qáwipsizligi is-ilajlarí haqqinda instruktaj ótkeriledi. Oqiw hám
instruktajdan ótpes shaxslar bul jumislarǵa jiberilmeydi . 
Eger orilǵan dándi bir jola arnawli saqlanatuǵín jerge tasip ketiw imkaniyati 
bolmasa waqtinshalíq dán qirmanlarína ǵálle atizinan 100 m, imarat hám 
imaratlardan 50 m den kem boldmaǵan aralíqta jaylastiriliwi zárúr. Dala shiyponlarí 
ǵálle atizlarínan , ǵaram atizlarínan 100 m uzaqlikta jaylasiwi hám átirapi 4 m den 
kem bolmaǵan keńlikte shúdigarlaniw kerek. Mámleket órt baqlawi inspektori 
fermer xojaliǵí boyínsha usi misaldaǵí juúapker menen ónimdi orip jiynap aliwda
isletiletuǵín texnikalardi qarawdan ótkeredi . Qaraw waqtinda texnikaniń sazliǵí hám hár 
bir kombayin eki órt óshirgish menen, 2 2 m ólshemdegi kiyiz , eki shvabra hám eki 
bel menen , traktordi órt óshirgish hám bel menen , avtomobillerdi órt óshirgishler
menen támiyinlengenligi tekseriledi . 
2álle atizinda órt shiqqanda keń atiz boylap tarqaliwiniń aldín aliw maqsetinde
ǵálle atizi 50 den artiq bolmaǵan uchastkalarǵa bólinip átraplarínan 8 m keńlikte
ǵálle orip alinadi hám ǵállesi orilǵan jer 4 m keńlikte shúdigarlap shiǵíladi . Ǵálle 
maydani temir jolǵa, toǵayǵa , jollarǵa , jaqin uchastkalarí bolsa 2 m keńlikte shúdigar 
qilinadi . 
Jiyim-terim agregatlarí jaqininda shúdigarlawshi agregat boliwi zárúr . Dalada jumis 
waqtinda ashiq ottan paydalaniwǵa ruxsat berilmeydi. Texnikalardan may aǵíwin óz 

---

waqtinda toqtatiw shaqmaq hám óshirgishtiń sazliǵín baqlaw lazim. Hár úsh kúnde 
dvigateldíń shiǵariya trubalarí hám shaqmaq óshirgishleri qasmoqdan tazalanadi. 
Jiyin-terim waqtinda agregatda, gálle maydaninda hám saban garamlarí 
jaqininda shegiw qadaǵan. Shegiw jeri garam hám kombaynlardan 30 m uzaqlikda 
jihozlanadi. Bul jer átrapi aydaladi hám suwli bochka menen támiyinlenedi . 
Traktorlar hám kombaynlar ushin waqtinshali toqtaw jeri qurilista , qirmannan
hám ǵálle maydanlarínan keminde 100 m uzaqlikta ajratiladi. Kombaynlardi túngi 
toqtaw jerinde olar arasindaǵí aralíq 20 m den kem bolmasliǵí kerek. 
Somonni ǵaramlash jerlerinde tórt ot óshirgish , eki suwli bochka, tórt bel, tórt 
shvabra súyengishsiz turatuǵín hám narvon boliwi kerek. Saban garamlarí qurlisinan
50 m, temir joldan 150 m, ótiw jollarínan 20 m hám elektr jetkeriw tarmaqlarí sim 
aǵashlardan 15 m dan kem bolmaǵan aralíqta jayǵastiriladi . Bir ǵaramning tiykarin 
maydani 150 m
2
den, presslengen saban yaki pishen bastirmalaríniki bolsa 500 m
2
den 
aspawi kerek. Ǵaramlar jasirin qorǵawshilar menen jihozlanadi. Jiynawdan soń ǵálle 
dán qirmanina , dán skladlarín tazalaw ushin , iǵalliǵí 16 % den artiq bolǵanlarí bolsa 
dán keptirgishlerge keltiriledi. Dánskladlarína órtke qarsi diywal hám órtke qarsi 
esikler ornatiladi. 
Dándi tazalawshi komplekslerde hám dán keptirgishlerge xizmet kórsetiw 18 
jastan kishi bolmaǵan , jeńil texnik minimumi dástúri boyínsha oqitilgan hám arnawli 
tayarlíqti ótegen hám bunday agregatlarda islew huquqin beriwshi guwahnamaǵa iye
shaxslarǵa ruxsat beriledi . 
Dán skladi hám háreketleniwshi keptiriw agregati arasindaǵí aralíq 10 m den kem 
bolmawi kerek. Dándi temperaturasi hár eki saatdan baqlap turiladi .