6-Maruza. Mavzu: Markaziy nerv tizimining xususiy fiziologiyasi reja

6-Maruza. Mavzu: Markaziy nerv tizimining xususiy fiziologiyasi
REJA:
1.Orqa miyaning tuzilishi va ahamiyati
2.Orqa miyaning reflektor funksiyasi.
3.Orqa miyaning o’tkazuvchi funksiyasi.
4.Spinal karaxtlik haqida tushuncha.
Tayanch so’zlar: orqa miya, afferant, ildiz, refleks, impulьs, reseptor, assosiativ, komissural, proeksiya, somatik vegetativ, yadro, reflektor, yo’l retikulyar, spinal, kortikal, uyqu, qo’zg’alish, atoniya, asteniya, astaziya, ataksiya, talamus, oqimtir modda, gipotalamus, gormon, gipofiz, buyrak usti bezi, miya stvoli.
1. Orqa miyaning tuzilishi va ahamiyati. Orqa miya filogenetik jihatdan MNT ning qadimgi bo’lagi hisoblanadi. U organizmning barcha murakkab harakatlarini boshqarishda ishtirok etadi. Bundan tashqari, tana qo’l-oyoq terisidagi ekstroreseptorlardan, proprioreseptorlardan va deyarli barcha visseroreseptorlardan kiradigan impulьslarni qabul qiladi. Orqa miya bosh muskullaridan tashqari hamma sklet muskullarini nerv bilan ta’minlaydi. Organizmdagi behisob harakat reaksiyalari orqa miyaning reflektor orqa miyasi 8 – bo’yin, 12-ko’krak 5-bel, 5-dumg’aza va 1-3 dum segmentlardan iborat. Uning 31 juft oldingi va 31 juft orqa ildizi bor. Oldingi ildizlardan markazdan qochuvchi efferent tolalar, orqa ildizlardan esa markazga intiluvchi afferent tolalar o’tgan. Orqa miya ildizlarida afferent va efferent tolalarning bunday taqsimlanishini CH.Bell va F.Majandi kashf etgan. Orqa ildizlardagi tolalar soni oldingi ildizlardan deyarli ikki marta ko’p.
Orqa miyadagi 13 mln ga yaqin neyronlarning 3% i efferent, qolgan 97% i oraliq yoki interneyronlardir. Afferent neyronlarning tolalari MNT dan tashqari joylashgan.
Orqa miya joylashuvi embrionining, orqa miya butun orqa miya kanali egallaydi va shuning vertebral ustun dumi qismi pastga cho’zilgan. SHu bilan birga, suyak ustun, simini nerv to’qimalarining nisbatan ancha tez o’sadi, shuning uchun oxir-oqibatda oxir-oqibat endi simini oxirigacha orqa miya kanali pastki qismini tashkil etadi, shuning bilan birga, suyak ustun, simini nerv to’qimalarining nisbatan ancha tez o’sadi. o’sish ushbu tengsizlik oshirish davom etmoqda; kattalar ham simini faqat sohada quyida viloyatida tugaydi qaysi birinchi va ikkinchi bel umurtqasi o’rtasida o’tgan qovurg’a e’tibor Orqa miya tarkibi orqa miya vertebral kanal ichida yotadi va tolali bo’lak, filum terminale, dumg’aza orqa biriktirilgan bo’lishi tushsa, shundan keyin ikkinchi bel umurtqasi darajasiga yo’l magnum cho’zilgan. shnuri taxminan 45 sm uzun. Bu bir oz yassilangan anteroposteriorly, silindir shaklida bo’lib, yuqori va pastki ekstremite ta’minlash asab kengayib pastki bo’yin va pastki ko’krak umurtqasi qarshisida yolg’on paydo bachadon va bel kattalashtirish bor. orqa miya vertebral kanal ko’ra qisqa ekan, asab intervertebral foramina orqali kanal ketishidan oldin eğikliği oshirish bilan tushurlar. pastki lomber, tarixiy obidalari va muhtasham orqa miya quyida coccygeal nervlarning yig’ish, filum terminale bilan, kauda equina sifatida tanilgan. shnuri bir old o’rtacha teshigini va orqa o’rtacha sulcus ega. uning tomondan orqa nervlari rootlets anterolateral va posterolateral sulci paydo. orqa miya (SHakl 7-3 ga qarang) kulrang modda (nerv xujayrasi organlari) va oq materiya (nerv xujayrasi tolalar) iborat bu kulrang ishtirok atrofidagi bir katta maydon tashkil topgan, bir kichik, tartibsizlik, pokiza, ichki qismi ham bor. kulrang masala, shuning uchun bir hujayra ustun up kengaytirish va ajratish pastga dorsalde, har bir tomonida bir; boshqa ustun har bir tomonida ventral viloyatida topilgan. ustunlar Bu ikki juft, kulrang modda kesimini bir H-shaklidagi ko’rinish berish, dorsal va ventral shoxlari chaqirdi. kulrang materiyaning markazida kichik kanal, orqa miya suyuqligi o’z ichiga olgan markaziy kanal, miya va orqa miyadagi atrofida aylanayotgan suyuqlik bo’ladi. oq modda har bir tomonida kulrang moddalar uchun tashqi uch joylarda tashkil nerv xujayrasi tolalari minglab iborat.
Orqa miyaning reflektor funksiyasi. Orqa miyaning asosiy funksiyasiga reflektor faoliyati va o’tkazuvchi yo’l funksiyasi hisoblanadi. Orqa miya bajaradigan faoliyatlar doirasi juda keng. U deyarli barcha harakat reflekslarini yuzaga chiqarishda ishtirok etadi. Siydik ajratish va jinsiy faoliyat, to’g’ri ichak faoliyati, defekasiya harakatning barqarorligini saqlab turish va moddalar almashinuvini boshqarish, ko’pchilik qon tomirlarning tonusini saqlash bilan bog’liq reflekslarni yuzaga chiqaradi. Orqa miyaning harakat va tonik reflekslari tanining fazodagi harakatlarini, tana qismlarini bir-biriga nisbatan harakatlarini, yotish, o’tirish, tik turishni ta’minlaydi .¹Orqa miya vazifalari orqa miya orqa miya nervlari va miya o’rtasidagi bog’liqlik bo’ladi. Bundan tashqari, reflekslarning deb nomlanuvchi oddiy javob, miya jalb holda ham kelishiladi mumkin bo’lgan joy.
orqa miya vazifalari uch toifaga bo’linishi mumkin:
1. yuqoriga miyaga o’sish bo’yicha yo’llari orqali hissiy impulslarining o’tkazilishi
2. pastga muskullar yoki bezlari yetkazib efferent neyronlar uchun ozayib yo’llari orqali miya motor impulslarining o’tkazilishi
3. refleks faoliyati. reflektor juda oz neyronlar ishtirokida, oddiy tez va avtomatik javob bo’ladi.
Agar alamli rag’bat va ulardan ajralib chiqishi yoki ko’zlarini yaqinlashib, bir ob’ekt oldini olish uchun yumib-ochib, hisobingizni olish uchun qo’lini yoki oyog’ini otish, siz reflektor xatti yashayapmiz. yolg’iz orqa miya orqali o’tib va ​​miyani jalb emas A reflektor yo’l bilan orqa miya refleksini deyiladi. a mushak cho’zib va ​​kontraktatsiya tomonidan javob bo’lgan kengaytirish ko’zda tutilmagan, bir misol. Agar tiz qopqoqni quyida tendonunu (patellar pay) ga teging bo’lsa, old uyluğun mushaklari tizza refleksi yuzaga shartnomalar (kuadriseps femoris). Bunday kengaytirish ko’zda tutilmagan (masalan, qo’li triseps brachii va oyog’ining buzoq bilan gastrocnemius kabi) eng katta mushak tegishli tegib da’vat bo’lishi mumkin. reflekslarini avtomatik ravishda sodir chunki, ular nerv tizimining holatini sinash uchun jismoniy tekshirishlarda qo’llaniladi.
Spinal reflekslarning ko’pini sun’iy yo’l bilan hosil qilish mumkin. Masalan, paylarga ta’sir qilinmasa, bu reflekslar tabiiy sharoitda ko’zatilmaydi. Ammo tabiiy sharoitda pay reflekslari o’ziga xos tarzda sodir bo’ladi. Odam tik to’rganda erning tortish kuchi oyoqlarni tizza bo’g’imlaridan bukishga qaratiladi. Natijada sonning to’rt boshli muskuli sal cho’ziladi, taranglashadi. Muskul cho’zilib proprioriseptorlarni qo’zg’atadi va ulardan orqa miyaga borgan impulьslar to’rt boshli muskulni qisqartiradi, bu esa oyoqlarni gavda og’irligidan bukilishiga yo’l quymaydi.
3. Orqa miyaning o’tkazuvchi f-si. Orqa miyaning asosiy funksiyalaridan biri bu impulьslarni o’tkazish yoki o’zatish funksiyasidir. Bu nerv tolalardan tashkil etgan oq modda tomonidan amalga oshiriladi. Reseptorlardan qabul axborotni orqa miyannig orqa hamda yon qismlaridagi buylab o’tkazuvchi yo’llari orqali MNS ning yuqori bo’limlariga etkazadi va shuningdek bu bo’limlardan impulьslar quyi qismga yohud ishchi organlarga o’zatiladi.
Funksional xususiyatlariga ko’ra assosiativ, komissural va proeksion nerv tolalar o’zaro tafovut qilinadi.
Assosiativ tolalar – orqa miyaning alohida qismlari segmentlari o’rtasidagi bir yoqlama aloqani amalga oshiradi.
Komissural tolalar – orqa miyaning qarama-qarshi tomonidagi uchastkalarning funksional aloqadorligini bog’laydi.
Proeksion tolalar – orqa miyani bosh miya hamda uning bo’limlari bilan o’zaro aloqasini ta’minlaydi. Bu tolalar asosiy o’tkazuvchi yo’llarini hosil qiladi, qaysiki bular markazga intiluvchi, afferent, sezuvchi va markazdan qochuvchi efferent, harakatlantiruvchi neyronlar ishtirokida ro’yobga chiqadi.
Orqa miya nerv tizimining yuqoridagi bo’limlariga ko’tariluvchi va tushuvchi o’tkazuvchi yo’llar orqali bog’lanadi. Impulьslar muskul, pay va boylamlarining proprioreseptorlaridan MNS ning yuqori bo’limlariga orqa miyaning orqa ustunlaridagi Gollь va Burdax tolalarining tutamlari orqali, qisman yon ustunlaridagi Govers va Fleksing tolalari orqali o’tadi. Gollь va Burdax tutamlari uzunchoq miyada tugaydi. Afferent yo’lning 2 chi neyroni shu erdan boshlanadi va kesishgandan keyin tolamusga boradi. Talamusda 3 chi neyron bo’lib, uning o’simtalari impulьslarni katta yarim sharlar po’stlog’iga o’tkazadi. Tushuvchi yo’llar. MNS oliy bo’limlarini orqa miyaning effektor neyronlari bilan bog’laydi. Ana shunday traktlardan 0 piramidali, rubrospinal, vestibulospinal va retikulospinal traktlarni aytish mumkin. Piramidali trakt. Katta yarim sharlar po’stlog’i harakat zonasining neyron aksonlaridan tashkil topgan. Uzunchoq miyaga borar ekan, bu aksonlar o’rta miyaga, oraliq miyaga, retikulyar formasiyaga juda ko’p miqdorda kollatrallar beriladi.
Piramidali yo’lning asosiy funksiyasi bu erkin harakatlarni bajarish uchun yo’naltiriladigan impulьslar hisoblanadi. Ruprospinal trakt - o’rta miya hujayralari aksonlaridan hosil bo’ladi. Ularning bir qismi miyachaga va retikulyar formasiyaga borsa, boshqalari – orqa miyaga boradi. Bu traktning muhim ahamiyati bu – muskullar tonusining va noerkin harakatlar koordinasiyasini boshqarishdir. evolyusiya jarayonida bu yo’l barvaqt paydo bo’lgan, hayonlarda katta rolь o’ynaydi. Vestibulospinal trakt. – uzunchoq miyada yotuvchi Deyters hujayralari o’simtalaridan tashkil topadi. Bu tarkt orqali vestibulyar apparatdan hamda miyachadan keluvchi impulьslar orqa miyaning oldinga shoxlari motoneyronlariga o’zatiladi. Bu yo’l butunligi bo’zilsa fazoda xatti-harakatlar koordinasiyasi hamda mo’ljallash kabi hayotiy muhim funksiyalar izdan chiqadi.Spinal karaxtlik haqida tushuncha. Orqa miyaning ko’ndalangiga to’la kesilishi sut emizuvchi hayvonlarda juda og’ir ahvolga – spinal karaxtlikka olib keladi. Јirqilgan joy ostidagi segmentlar nervlaydigan tana qismlarida bir lahzadayoq ixtiyoriy harakatlar umrbod yo’qoladi. Bu sohalarda sezgirlar ham butunlay yo’qolib, aslo tiklanmaydi. Somatik va vegetativ reflekslar yo’qoladi. Bir-ikki oy ichida shikastlangan joyning terisi qurib qizarib ketadi, harorati ko’tariladi. CHunki tomir va bezlarga simpatik markazlar ta’siri susayadi, qon tomirlari kengayadi, ter ajralishi kamayadi. Gavdaning katta qismidagi qon tomirlar birdaniga kengayishi oqibatida arterial bosim xavfli darajada pasayib ketishiga sabab bo’lishim mumkin. Orqa miyaning yarmi ko’ndalangiga qirqilsa, kesilgan tomondagi muskullar shol bo’ladi, muskul holatini va og’riqni sezish bo’ziladi, qon tomirlar ham shol bo’lib, kengayib ketadi. Karama-qarshi tomondagi muskullarning ixtiyoriy harakatlari saqlanib qoladi, og’riqni va haroratni sezish yo’qoladi. Taktil sezgi tananing har tomonida ham bir oz pasayadi. Bu holatlar yig’indisi Broun-Sekar sindromi deyiladi.