6-mavzu. Djon meynard keyns ta’limoti va neokeynschilik xalqaro iqtisodiy integrasiyaga oid nazariyalar

3. Xalqaro valyuta munosabatlari tahlili

Xalqaro savdo munosabatlari milliy valyuta birliklarining o’zaro nisbiy bahosi asosida ro’y beradi. Ayni paytda, chet el valyutasi birligini milliy puldagi ifodasi valyuta (almashuv) kursi tushunchasini anglatadi.

Valyuta kursiga bo’lgan ehtiyoj, talab va taklif kuchlarining o’zgaruvchanligini turli xil mamlakatlar valyutalar almashinuvining tashkil etuvchi bozorini- valyuta bozorini taqozo etadi.
Chet el valyutasiga talab xorijiy mahsulotni xarid qilish paytida paydo bo’ladi.
Talab va taklif muvozanati almashuv kursini belgilaydi.
Mamlakat valyuta kursi boshqa mamlakat kursiga nisbatan tushsa, milliy valyuta qadrsizlangan bo’ladi. Aksi bo’lsa, milliy valyutaning qadri oshgan bo’ladi.Agar rasmiy milliy valyuta kursi pasaysa, devolvasiya aksi bo’lsa, revolvasiya deyiladi.
Ayrim hollarda, qisqa muddatli davrlarda, bozor - valyuta kursi tez o’zgarib turadi. Uzoq muddatli davrlar uchun, iqtisodchilarning kuzatuviga ko’ra, valyuta kursi turli mamlakatlardagi tovarlarning nisbiy narxi bilan aniqlanadi.
Yagona narx qonuniga ko’ra, turli mamlakatlar uchun erkin bozor munosabatlari sharoitida har bir tovar mamlakat hududida ham xorijda ham bir xil narxda sotiladi va sotib olinadi.
Bunday hol, harid imkoniyati tengligiga asoslangan valyuta kursi nazariyasi (P.Samuelson) bilan izohlanadi. Misol: ma’lum tovarlar majmuasi AQShda 1000 dollar, Meksikada 10.000 peso bo’lsa, valyuta kursi 100 pesoga 1 dollar bo’lsa, Meksikada mazkur tovarlar 100 dolllar bo’ladi.
Bunday holda, amerikaliklar arzon tovarlar xaridi uchun almashuv kursi bo’yicha peso xaridini ko’paytirib yuborgan bo’lardi.
Bunday jarayon almashuv kursining 1% pesoga 1 dollarga keltirilganicha davom etadi.
Mazkur nazariya, milliy pulning qadrsizlanishi yuqori bo’lgan mamlakatlarda, nibiy narxlar o’zgarish tendensiyasini aniqlashga yordam beradi.
Valyuta kursi tizimlarining 3 turi mavjud.
1. Sof suzib yuruvchi valyuta kursi tizimi.
2. Fiksirlangan valyuta kursi tizimi.
3. "Boshqariladigan" valyuta kurslari gibrid tizimi.
Biror mamlakatning xorijiy davlatlar bilan iqtisodiy shartnoma va bitimlarni jamlashtirishda to’lov balansi qo’llaniladi. Uning tarkibida joriy operasiyalar va kapital harakati balansi moliyaviy aktivlar hamda mahsulotlar (xizmatlar) eksporti va importini o’z ichiga oladi. Eksport – kredit, import esa - debet hisoblanadi. Birinchisida chet el valyutasining mamlakatga kirishini, ikkinchisi - esa, buning aksini ifodalaydi.
Tarixan, mamlakatlarda to’lov balansining quyidagi darajalari kuzatilgan:
1."Yosh qarzdor";
2."Voyaga yetgan" qarzdor;
3."Yosh kreditor";
4."Voyaga yetgan" kreditor: